خونریزی مقعدی هنگام دفع مدفوع به په دلایلی اتفاق می افتد؟
خونریزی مقعدی از آن علائمی است که خیلی از افراد در طول زندگی حداقل یکبار تجربه میکنند، اما بهدلیل حساس بودن ناحیه مقعد و ترس از مراجعه به پزشک، معمولاً دیر پیگیری میشود. دیدن خون روشن روی دستمال، روی مدفوع یا داخل کاسه توالت میتواند فرد را نگران کند، اما نکته مهم این است که خونریزی مقعدی همیشه نشانه بیماری خطرناک نیست، اما هرگز هم نباید نادیده گرفته شود.
در این مقاله، با کمک توضیحات یک متخصص بیماریهای مقعدی و با تکیه بر اصول علمی، تمام دلایل اصلی و شایع خونریزی هنگام اجابت مزاج را بررسی میکنیم، روشهای تشخیص درست را توضیح میدهیم و در پایان، راهکارهای درمانی استاندارد و قابل اعتماد را معرفی خواهیم کرد.
خونریزی مقعدی چیست و چه شکلی دیده میشود؟
خونریزی مقعدی معمولاً به صورت خون قرمز روشن دیده میشود. این خون میتواند:
- روی دستمال پس از پاک کردن باشد
- روی سطح مدفوع قرار بگیرد
- داخل آب توالت پخش شود
- یا همراه با درد، سوزش یا احساس برش در هنگام دفع باشد
این نکته مهم است که رنگ خون (قرمز روشن یا تیره) و محل مشاهده آن میتواند پزشک را به تشخیص صحیح نزدیک کند. معمولاً خون قرمز روشن نشانه مشکلی در ناحیه انتهایی رکتوم یا خود مقعد است و ارتباطی با خونریزیهای دستگاه گوارش فوقانی ندارد.
دلایل شایع خونریزی مقعدی هنگام دفع
در ادامه، شایعترین دلایلی که باعث خونریزی هنگام دفع میشوند را بررسی میکنیم؛ از مشکلات ساده و قابلدرمان تا مواردی که نیاز به مراجعه فوری دارند.
1. بواسیر
بواسیر یا هموروئید یکی از مهمترین دلایل خونریزی مقعدی است. رگهای اطراف ناحیه مقعد زمانی که تحت فشار قرار میگیرند، متورم میشوند و هنگام دفع مدفوع، دچار خونریزی میگردند.
بواسیر داخلی
در داخل کانال مقعد اتفاق میافتد و معمولاً درد ندارد اما خونریزی روشن و ناگهانی ایجاد میکند.
بواسیر خارجی
در اطراف دهانه مقعد ایجاد میشود و علاوه بر خونریزی، معمولاً درد و تورم نیز دارد.
چرا بواسیر خونریزی میکند؟
- یبوست و فشار زیاد هنگام دفع
- نشستن طولانیمدت
- بارداری
- زور زدن هنگام اجابت مزاج
- اضافه وزن
درمان بواسیر در مراحل اولیه با پماد، فیبر، مایعات و اصلاح سبک زندگی کنترل میشود. اما در مراحل پیشرفته، درمانهایی مانند لیزر بیماری بواسیر در هیوا لیزر، رابربند (Rubber Band)، هموروئیدکتومی باز و بسته یا استاپلر پیشنهاد میشود.
لیزر یکی از بهترین و کمعارضهترین روشها برای بیمارانی است که درد و خونریزی شدید دارند.
2. شقاق مقعدی
شقاق یکی از دردناکترین مشکلات مقعدی است و معمولاً خراش یا پارگی کوچک در دیواره مقعد ایجاد میکند.
خونریزی در شقاق معمولاً کم است اما همزمان با احساس بریدگی، سوزش و درد تیز هنگام دفع مشاهده میشود.
چرا شقاق ایجاد میشود؟
- یبوست مزمن
- دفع مدفوع سفت
- اسهال طولانیمدت
- بارداری
- کمبود آب در بدن
شقاق مزمن
اگر درمان نشود، مزمن میشود و حتی ممکن است نیاز به لیزر شقاق یا اسفنکتروتومی داخلی–جانبی (LIS) داشته باشد.
3. فیستول مقعدی
فیستول در اثر یک آبسه درماننشده ایجاد میشود. در این حالت بین پوست اطراف مقعد و داخل کانال مقعد یک تونل عفونی تشکیل میشود.
خونریزی معمولاً همراه با ترشحات چرکی، بوی بد و درد مشاهده میشود.
تنها راه درمان قطعی فیستول، جراحی یا لیزر فیستول است. پماد یا دارو فقط موقتاً علائم را کاهش میدهند.
4. آبسه مقعدی
آبسه مجموعهای از چرک و عفونت در ناحیه اطراف مقعد است. در صورت التهاب شدید، پوست میتواند ترک بخورد و خون و چرک از آن خارج شود.
علائم
- درد ضربانی
- تب
- ورم و گرمی ناحیه
- خونآبه یا چرک هنگام دفع
آبسه باید سریع تخلیه شود. در غیر این صورت به فیستول تبدیل میشود.
5. کیست مویی
کیست مویی معمولاً در ناحیه دنبالچه ایجاد میشود، اما بسیاری از افراد هنگام دفع و در زمان فشار شکمی، خونآبه و ترشح کیست مویی را اشتباهاً با خونریزی مقعدی اشتباه میگیرند.
6. پولیپ روده و مشکلات روده بزرگ
پولیپها معمولاً بیخطر هستند اما گاهی میتوانند باعث خونریزی شوند. گاهی نیز علائم بهصورت خون روشن هنگام دفع مشاهده میشود.
پولیپهای درماننشده در برخی موارد میتوانند زمینهساز سرطان روده شوند. بنابراین تشخیص بهموقع مهم است.
7. بیماری التهابی روده (IBD)
دو بیماری کرون و کولیت اولسروز باعث التهاب روده میشوند و خونریزی میتوانند ایجاد کنند.
علائم همراه
- اسهال خوندار
- کاهش وزن
- دلپیچه
- ضعف عمومی
8. سرطان روده بزرگ (در موارد نادر)
این علت کمتر رایج است، اما وجود خون همراه با تغییرات مشکوک در اجابت مزاج باید جدی گرفته شود.
علائم هشداردهنده
- خونریزی مکرر
- کاهش وزن
- تغییر در شکل و قوام مدفوع
- ضعف شدید بدون علت مشخص
اگر این علائم وجود دارد، بیمار باید فوراً کولونوسکوپی انجام دهد.
چه زمانی خونریزی مقعدی خطرناک است؟
به طور کلی هر نوع خونریزی از مقعد، علامتی است که باید جدی گرفته شود، اما در بعضی شرایط این خونریزی میتواند نشانه یک مشکل مهمتر و حتی تهدیدکننده سلامت باشد. اگر خونریزی شدید باشد، بهطوریکه رنگ آب توالت کاملاً قرمز شود یا لختههای خون ببینید، موضوع دیگر در حد یک بواسیر خفیف ساده نیست و نیاز به بررسی فوری توسط پزشک دارد. همینطور اگر خونریزی شما مکرر باشد و در بیشتر دفعات دفع مدفوع تکرار شود، یا بهمرور زمان مقدار آن بیشتر شود، نباید آن را به “استرس” یا “یبوست معمولی” نسبت بدهید و از کنارش بیتفاوت بگذرید.
خطرناک بودن خونریزی فقط به مقدار آن محدود نمیشود، بلکه علائم همراه هم اهمیت زیادی دارند. اگر همراه با خونریزی، دچار ضعف، خستگی زودرس، سرگیجه، تپش قلب یا رنگپریدگی شدهاید، این میتواند نشانه کاهش سطح هموگلوبین و کمخونی باشد و لازم است هرچه زودتر آزمایش و معاینه شوید. وجود تب، لرز، درد شدید، تورم یا ترشحات بدبو در اطراف مقعد نیز میتواند به نفع آبسه یا عفونت عمقی باشد که در صورت تأخیر، احتمال فیستول شدن و عوارض جدیتر را بالا میبرد. از طرف دیگر، اگر متوجه تغییر واضح در الگوی اجابت مزاج خود شدهاید، مثلاً مدفوع باریک و مدادیشکل شده، یبوست و اسهال بهصورت متناوب دارید، یا احساس میکنید روده کاملاً خالی نمیشود و در عین حال خونریزی هم دارید، بهخصوص اگر بالای ۵۰ سال هستید یا سابقه سرطان روده در خانواده دارید، این وضعیت حتماً نیازمند بررسی تخصصی با روشهایی مثل کولونوسکوپی است.
به زبان ساده، خونریزی مقعدی زمانی خطرناک محسوب میشود که یا شدت و تکرار آن بیشتر از حد معمول باشد، یا با علائم هشداردهندهای مثل کاهش وزن بیدلیل، بیاشتهایی، درد مداوم شکم، توده لمسشونده در شکم یا اطراف مقعد، تب و عفونت همراه شود. در چنین شرایطی نباید منتظر “خودبهخود خوب شدن” بمانید. مراجعه بهموقع به متخصص میتواند باعث شود مشکل در مراحل اولیه تشخیص داده شود؛ جایی که درمانها سادهتر، کمهزینهتر و کمعارضهتر هستند و از بروز بیماریهای جدیتر مانند بیماری التهابی روده یا سرطان روده بزرگ پیشگیری میشود.
روشهای تشخیص علت خونریزی مقعدی
پزشک با چند روش ساده علت خونریزی را تشخیص میدهد:
- معاینه فیزیکی
- معاینه دیجیتال (DRE)
- آنوسکوپی و رکتوسکوپی
- سونوگرافی ناحیه
- کولونوسکوپی در موارد مشکوک
- بررسی آزمایش مدفوع و CBC
- تشخیص درست، کلید درمان صحیح است.
بهترین روشهای درمان خونریزی مقعدی
درمان خونریزی مقعدی همیشه باید بر اساس علت اصلی انجام شود، اما بهطور کلی چند گروه درمانی وجود دارد که پزشک با توجه به وضعیت بیمار آنها را انتخاب میکند. در ادامه هر روش را ابتدا بهصورت کوتاه توضیح میدهم و سپس موارد مربوط به آن را فهرست میکنم تا هم ساختار مقاله حفظ شود و هم خوانایی برای کاربر بالا بماند.
۱. درمان دارویی و خانگی
در خونریزیهای خفیف ناشی از بواسیر یا شقاق، معمولاً اولین قدم درمانهای دارویی و اصلاح سبک زندگی است. این روشها به کاهش التهاب، نرم شدن مدفوع و ترمیم بافت آسیبدیده کمک میکنند.
موارد شامل:
- استفاده از پمادهای بواسیر یا شقاق
- مصرف ملینهای سبک و فیبر بالا
- نوشیدن آب کافی
- حمام آب گرم (سیتز بث)
- پرهیز از زور زدن و نشستن طولانیمدت
۲. درمان با لیزر
لیزر امروزه یکی از سریعترین و کمعارضهترین روشها برای درمان مشکلاتی مثل بواسیر، شقاق، آبسه و فیستول است. این روش بدون جراحی سنگین و با بیحسی موضعی انجام میشود و دوران نقاهت بسیار کوتاهی دارد.
موارد شامل:
- لیزر بواسیر داخلی و خارجی
- لیزر شقاق مقعدی
- لیزر فیستول
- تخلیه آبسه با لیزر (در موارد قابل انجام)
۳. روشهای کمتهاجمی
این روشها برای بیمارانی کاربرد دارند که خونریزی مقعدی ناشی از بواسیر یا مشکلات سطحی روده دارند و نیازمند درمانی قویتر از دارو اما سبکتر از جراحی هستند.
موارد شامل:
- رابربند (Rubber Band Ligation) برای بواسیر داخلی
- کوتر یا انعقاد حرارتی
- درمان با داپلر
۴. جراحیهای تخصصی
در موارد شدیدتر، زمانی که دارو، لیزر یا روشهای کمتهاجمی مؤثر نباشند، جراحی گزینه اصلی درمان است. جراحی میتواند خونریزیهای مکرر یا پیشرفته را بهطور قطعی رفع کند.
موارد شامل:
- هموروئیدکتومی باز یا بسته
- هموروئیدکتومی با استاپلر
- اسفنکتروتومی داخلی–جانبی (برای شقاقهای مزمن)
- جراحی فیستول و آبسههای عمقی
۵. اصلاح سبک زندگی و پیشگیری از عود
حتی اگر درمانهای تخصصی انجام شود، تا زمانی که سبک زندگی اصلاح نشود، احتمال بازگشت علائم وجود دارد. بنابراین پزشکان همیشه در کنار درمان اصلی، این توصیهها را ضروری میدانند.
موارد شامل:
- افزایش مصرف فیبر در رژیم غذایی
- نوشیدن روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب
- فعالیت بدنی منظم
- کنترل وزن
- جلوگیری از یبوست و اسهال
- توجه به حرکات روده و پرهیز از بهتعویقانداختن دفع
سوالات متداول
- آیا خونریزی مقعدی همیشه خطرناک است؟
خیر. اما چون میتواند نشانه بیماریهای مختلف باشد، بهتر است حتماً بررسی شود. - خون روشن نشانه چیست؟
اغلب مربوط به بواسیر یا شقاق است، اما باید علت دقیق مشخص شود. - آیا خونریزی مقعدی به خودی خود خوب میشود؟
گاهی خیر. اگر علت اصلی درمان نشود، معمولاً دوباره عود میکند. - بهترین درمان خونریزی ناشی از بواسیر چیست؟
بسته به شدت بیماری، از دارو تا لیزر و جراحی متغیر است؛ لیزر کمعارضهترین گزینه است. - آیا استرس میتواند باعث خونریزی شود؟
استرس بهطور مستقیم نه، اما باعث یبوست، سندرم روده تحریکپذیر و تشدید علائم میشود. - اگر خونریزی همراه با درد شدید باشد چه مشکلی دارم؟
اغلب شقاق یا بواسیر خارجی. بهتر است سریع معاینه شوید. - خونریزی بدون درد نشانه چیست؟
معمولاً بواسیر داخلی. - آیا هنگام خونریزی مقعدی لازم است کولونوسکوپی انجام دهم؟
در افراد بالای ۵۰ سال، یا افرادی با خونریزی مکرر، توصیه میشود. - آیا بارداری باعث خونریزی مقعدی میشود؟
بله، بواسیر و شقاق در دوران بارداری شایع هستند. - آیا نوشیدن آب کافی واقعاً کمک میکند؟
بله. کمبود آب باعث یبوست و تشدید خونریزی میشود.
کلام پایانی
خونریزی مقعدی هنگام دفع مدفوع یک علامت هشداردهنده است، اما در بسیاری از موارد ناشی از بیماریهای شایع و قابل درمان مانند بواسیر، شقاق یا آبسه است. نکته مهم این است که فرد نباید به امید بهبود خودبهخودی، مشکل را نادیده بگیرد.
هرچه تشخیص و درمان زودتر انجام شود، احتمال بروز عوارضی مثل فیستول، خونریزی شدید، ضعف جسمی و دردهای طولانیمدت کمتر میشود.
اگر خونریزی همراه با درد شدید، تب، بیحالی، یا خروج توده باشد، مراجعه فوری به متخصص ضروری است. برای بسیاری از بیماران، درمانهای سریع و بدون درد مثل لیزر میتواند بهترین گزینه باشد زیرا دوران نقاهت بسیار کوتاهی دارد و فرد بلافاصله به زندگی عادی برمیگردد.
در نهایت، رعایت سبک زندگی سالم، مصرف فیبر، نوشیدن آب کافی و جلوگیری از یبوست نقش بسیار مهمی در پیشگیری از خونریزیهای مقعدی دارند.