جزیره قشم نگین درخشان خلیج فارس تنها به سواحل زیبا و جاذبه های گردشگری منحصربه فردش محدود نمی شود. این جزیره گنجینه ای از تاریخ زمین شناسی است که در طول میلیون ها سال شکل گرفته و داستان های ناگفته ای از گذشته زمین را در دل خود جای داده است. از چین خوردگی های عظیم تا گنبدهای نمکی و دره های شگفت انگیز هر گوشه از قشم نشانه ای از تحولات زمین شناختی است که این منطقه را به یکی از مهم ترین ژئوپارک های جهان تبدیل کرده است. درک عمر زمین شناسی قشم دریچه ای نو به سوی شناخت تاریخ این جزیره و نیروهای پویایی است که در طول زمان آن را دگرگون کرده اند. این شناخت نه تنها برای زمین شناسان و محققان بلکه برای هر گردشگری که به این جزیره سفر می کند تجربه ای عمیق تر و ارزشمندتر از بازدید از جاذبه های طبیعی آن فراهم می سازد. در این مقاله سفری به اعماق زمان خواهیم داشت تا با هم پرده از رازهای زمین شناختی قشم برداریم و به تماشای شکوه و عظمت تاریخ این سرزمین بنشینیم.

عمر زمین شناسی جزیره

عمر زمین شناسی جزیره قشم به میلیون ها سال قبل بازمی گردد زمانی که این منطقه بخشی از بستر اقیانوس تتیس بوده است. در طی دوره های مختلف زمین شناسی لایه های رسوبی ضخیمی در این منطقه انباشته شده اند که امروزه سنگ های رسوبی قشم را تشکیل می دهند. این لایه ها حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره شرایط آب و هوایی محیط زیست و موجودات زنده ای هستند که در گذشته در این منطقه می زیسته اند. فرآیندهای تکتونیکی و فعالیت های آتشفشانی نیز نقش مهمی در شکل گیری ساختار زمین شناسی قشم داشته اند. چین خوردگی ها گسل ها و گنبدهای نمکی همگی نشانه هایی از نیروهای عظیمی هستند که در طول زمان این جزیره را دگرگون کرده اند. بررسی دقیق این شواهد زمین شناختی به ما کمک می کند تا تصویری روشن تر از تاریخ زمین شناسی قشم و جایگاه آن در تحولات زمین به دست آوریم.

جغرافیا

جزیره قشم بزرگترین جزیره خلیج فارس با موقعیت استراتژیک خود در تنگه هرمز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این جزیره از شمال به بندرعباس از شمال شرقی به جزیره هرمز از شرق به جزیره لارک از جنوب به جزیره هنگام و از جنوب غربی به جزایر تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی محدود می شود. تنوع جغرافیایی قشم از سواحل ماسه ای و صخره ای گرفته تا دشت ها و کوه های مرتفع چشم اندازهای بی نظیری را به وجود آورده است. این تنوع نه تنها بر پوشش گیاهی و جانوری جزیره تاثیر گذاشته بلکه فرصت های متعددی را برای توسعه گردشگری و فعالیت های اقتصادی فراهم کرده است. قشم با داشتن آب و هوای گرم و مرطوب از نظر اقلیمی نیز دارای ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از سایر مناطق ایران متمایز می کند.

موقعیت جغرافیایی

جزیره قشم در موقعیت ۲۶ درجه و ۴۵ دقیقه عرض شمالی و ۵۶ درجه و ۱۵ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. این موقعیت جغرافیایی قشم را در منطقه ای گرم و نیمه استوایی قرار می دهد و باعث می شود که جزیره از تابش شدید خورشید و رطوبت بالای هوا برخوردار باشد. نزدیکی قشم به تنگه هرمز مهم ترین آبراه بین المللی به این جزیره امکان دسترسی آسان به بازارهای جهانی را می دهد و آن را به یک مرکز تجاری و ترانزیتی مهم تبدیل کرده است. علاوه بر این موقعیت قشم در میان سایر جزایر خلیج فارس به آن امکان بهره برداری از منابع دریایی و توسعه فعالیت های گردشگری دریایی را می دهد.

مساحت جزیره

مساحت جزیره قشم حدود 1491 کیلومتر مربع است که آن را به بزرگترین جزیره خلیج فارس تبدیل می کند. این مساحت حدود 2.5 برابر مساحت کشور بحرین است. طول جزیره حدود 135 کیلومتر و عرض آن در نقاط مختلف متفاوت است اما به طور متوسط حدود 40 کیلومتر است. این ابعاد به قشم امکان میزبانی از تنوع زیستی بالا و جاذبه های گردشگری متعدد را می دهد. مساحت بالای جزیره همچنین فرصت های زیادی را برای توسعه زیرساخت ها فعالیت های صنعتی و کشاورزی فراهم می کند. با این حال مدیریت صحیح منابع و برنامه ریزی دقیق برای حفظ تعادل بین توسعه و حفاظت از محیط زیست در این جزیره ضروری است.

زمین شناسی قشم

زمین شناسی قشم داستانی جذاب از میلیون ها سال تحول و دگرگونی را روایت می کند. سنگ های رسوبی گنبدهای نمکی چین خوردگی ها و گسل ها همگی نشانه هایی از نیروهای عظیمی هستند که در طول زمان این جزیره را شکل داده اند. سازندهای زمین شناسی قشم شامل لایه های مختلفی از سنگ های آهکی ماسه سنگی مارنی و نمکی هستند که در دوره های مختلف زمین شناسی انباشته شده اند. وجود گنبدهای نمکی متعدد در قشم نشان دهنده وجود لایه های نمکی ضخیم در زیر سطح زمین است که به دلیل فشار لایه های بالایی به سمت بالا حرکت کرده و گنبدهایی را تشکیل داده اند. این گنبدها علاوه بر ارزش زمین شناسی از نظر اقتصادی نیز اهمیت دارند زیرا حاوی ذخایر غنی از نمک و سایر مواد معدنی هستند.

تاریخ قشم

تاریخ قشم به دوران باستان بازمی گردد زمانی که این جزیره به عنوان یک مرکز تجاری و دریایی مهم در خلیج فارس شناخته می شد. نام های باستانی قشم مانند ابرکاوان نشان دهنده قدمت و اهمیت تاریخی این جزیره هستند. در طول تاریخ قشم تحت سلطه حکومت های مختلفی قرار داشته است از جمله ساسانیان اعراب پرتغالی ها و ایرانیان. هر یک از این حکومت ها آثار و نشانه هایی از خود در قشم به جای گذاشته اند که امروزه بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی این جزیره را تشکیل می دهند. دژهای پرتغالی مساجد تاریخی و بناهای باستانی همگی گواه بر تاریخ پر فراز و نشیب قشم هستند. حفظ و مرمت این آثار برای انتقال این میراث به نسل های آینده از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

لرزه خیزی قشم

جزیره قشم به دلیل قرار گرفتن در منطقه زاگرس چین خورده از نظر لرزه خیزی فعال محسوب می شود. گسل های متعددی در این منطقه وجود دارند که می توانند باعث وقوع زمین لرزه های مختلف شوند. در طول تاریخ زمین لرزه های متعددی در قشم و مناطق اطراف آن رخ داده است که برخی از آن ها خسارات جدی به بار آورده اند. بررسی دقیق گسل ها و پایش فعالیت های لرزه ای برای کاهش خطرات ناشی از زمین لرزه در این جزیره ضروری است. مقاوم سازی ساختمان ها آموزش عمومی و آمادگی برای مقابله با حوادث طبیعی از جمله اقداماتی هستند که می توانند به کاهش آسیب پذیری قشم در برابر زمین لرزه کمک کنند.

گنبد نمکی نمکدان

گنبد نمکی نمکدان یکی از شگفت انگیزترین جاذبه های زمین شناسی قشم است. این گنبد با ارتفاع حدود 395 متر بزرگترین گنبد نمکی ایران و یکی از بزرگترین گنبدهای نمکی جهان است. ساختار نمکی این کوه از انباشته شدن صخره های آذرین با رسوبات تشکیل شده است. در داخل گنبد نمکی غارهای نمکی متعددی وجود دارند که با قندیل های نمکی زیبا و جریان آب شور چشم اندازهای بی نظیری را به وجود آورده اند. گنبد نمکی نمکدان علاوه بر ارزش گردشگری از نظر علمی نیز اهمیت دارد زیرا به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی برای مطالعه فرآیندهای زمین شناسی و تکتونیکی مورد استفاده قرار می گیرد.

دره چاه کوه

دره چاه کوه یکی دیگر از جاذبه های طبیعی قشم است که در اثر فرسایش سنگ های رسوبی به وجود آمده است. این دره با دیواره های بلند و باریک و حفره ها و شکاف های متعدد چشم اندازهای منحصربه فردی را به نمایش می گذارد. نام این دره از چاه هایی گرفته شده است که در گذشته برای جمع آوری آب باران در آن حفر شده بودند. دره چاه کوه علاوه بر ارزش گردشگری از نظر زمین شناسی نیز اهمیت دارد زیرا به عنوان یک نمونه بارز از فرسایش سنگ های رسوبی مورد مطالعه قرار می گیرد. این دره بخشی از ژئوپارک قشم است و تحت حفاظت قرار دارد.

دره ستارگان

دره ستارگان یکی از زیباترین و شگفت انگیزترین جاذبه های گردشگری قشم است. این دره در اثر فرسایش خاک و سنگ های نرم در طول میلیون ها سال به وجود آمده است. ستون ها برج ها و اشکال هندسی نامنظم چشم اندازهای منحصربه فردی را در این دره ایجاد کرده اند که گویی از سیاره ای دیگر به زمین منتقل شده اند. مردم محلی معتقدند که این دره در اثر برخورد یک ستاره به زمین به وجود آمده است. دره ستارگان علاوه بر ارزش گردشگری از نظر زمین شناسی نیز اهمیت دارد و به عنوان یک نمونه بارز از فرسایش بادی و آبی مورد مطالعه قرار می گیرد.

غار خربس

غار خربس مجموعه ای از غارهای دست کند است که در دل کوه های قشم حفر شده اند. قدمت این غارها به دوران مادها و اشکانیان بازمی گردد. کارشناسان معتقدند که این غارها در ابتدا به عنوان نیایشگاه و محل عبادت مورد استفاده قرار می گرفتند. در طول زمان از غار خربس به عنوان پناهگاه و محل نگهداری اموات نیز استفاده شده است. این غارها نمونه ای از معماری صخره ای در ایران هستند و از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت زیادی دارند. بازدید از غار خربس فرصتی برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ قشم در دوران باستان است.

دره مجسمه ها

دره مجسمه ها یکی از شگفت انگیزترین جاذبه های طبیعی قشم است. این دره به دلیل وجود صخره ها و سنگ های فرسایش یافته ای که شبیه به مجسمه های طبیعی هستند به این نام خوانده می شود. اشکال این سنگ ها شباهت زیادی به حیوانات انسان ها و اشیاء مختلف دارند و باعث شده اند که این دره به یک جاذبه گردشگری منحصربه فرد تبدیل شود. دره مجسمه ها در اثر فرسایش بادی و آبی در طول میلیون ها سال به وجود آمده است. بازدید از این دره فرصتی برای تماشای هنر طبیعت و لذت بردن از چشم اندازهای بی نظیر است.

علت نامگذاری دره مجسمه ها

علت نامگذاری دره مجسمه ها به دلیل وجود صخره ها و سنگ های فرسایش یافته ای است که اشکال عجیب و غریبی به خود گرفته اند. این اشکال شباهت زیادی به مجسمه های طبیعی دارند و به همین دلیل این دره به دره مجسمه ها معروف شده است. فرسایش بادی و آبی نقش اصلی را در شکل گیری این مجسمه های طبیعی ایفا کرده است. باد و باران در طول میلیون ها سال سنگ های نرم را فرسایش داده و سنگ های سخت را به شکل های مختلف درآورده اند. این فرآیند باعث شده است که دره مجسمه ها به یک گالری طبیعی از آثار هنری تبدیل شود.

کوه های خوراکی

کوه های خوراکی قشم پدیده ای جالب و منحصربه فرد هستند که در اثر وجود مواد معدنی مختلف در خاک و سنگ های منطقه به وجود آمده اند. این کوه ها به دلیل رنگ های متنوع و جذاب خود به کوه های رنگی نیز معروف هستند. رنگ های مختلف این کوه ها ناشی از وجود اکسید آهن اکسید منگنز و سایر مواد معدنی است. خاک و سنگ های این کوه ها دارای خواص درمانی هستند و در طب سنتی برای درمان برخی از بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرند. با این حال برداشت بی رویه از خاک این کوه ها می تواند به تخریب آن ها منجر شود. حفاظت از کوه های خوراکی قشم برای حفظ این پدیده طبیعی منحصربه فرد ضروری است.

معادن

جزیره قشم دارای معادن مختلفی است که از جمله آن ها می توان به معادن نمک خاک سرخ گاز سنگ آهن و … اشاره کرد. این معادن در گذشته نقش مهمی در رونق تجاری قشم داشته اند و بخشی از مشاغل جزیره نشینان را تامین می کرده اند. معدن نمک نمکدان یکی از مهم ترین معادن قشم است که دارای ذخایر غنی از نمک با کیفیت بالا است. خاک سرخ قشم نیز به دلیل رنگ خاص و خواص درمانی خود از شهرت زیادی برخوردار است. با این حال بهره برداری از معادن قشم باید با رعایت اصول زیست محیطی انجام شود تا از آسیب رساندن به محیط زیست جزیره جلوگیری شود.

منابع گاز

جزیره قشم دارای دو میدان گازی گورزین و سرخون است. تولیدات گاز شیرین میدان گورزین به عنوان خوراک پالایشگاه بندرعباس استفاده می شود و گاز تولیدی سرخون نیز برای مصارف شهری صنعتی و نیروگاه های گازی ارسال می شود. پالایشگاه گاز گورزین قشم در حدود 65 کیلومتری غرب جزیره قشم قرار دارد. تاسیسات گورزین به منظور تفکیک و نم زدایی گاز طبیعی استحصالی از پنج حلقه چاه شیرین حوضه گورزین و تثبیت میعانات گازی همراه طراحی و بهره برداری از آن در جزیره قشم آغاز شد. این منابع گازی نقش مهمی در تامین انرژی کشور ایفا می کنند.

ژئوپارک قشم

ژئوپارک قشم نخستین ژئوپارک خاورمیانه است که از سال 1385 به عضویت شبکه جهانی ژئوپارک های تحت حمایت یونسکو درآمده است. این ژئوپارک شامل مجموعه ای از جاذبه های زمین شناسی طبیعی و فرهنگی است که در یک منطقه مشخص قرار گرفته اند. حفاظت از این ژئوپارک و ژئوسایت های آن توسط جوامع محلی و با نظارت و آموزش مدیریت ژئوپارک قشم صورت می گیرد. هدف از ایجاد ژئوپارک قشم حفظ میراث زمین شناسی توسعه گردشگری پایدار و آموزش عمومی درباره علوم زمین است. بازدید از ژئوپارک قشم فرصتی برای آشنایی با شگفتی های زمین و فرهنگ مردم این منطقه است.

جزیره هنگام از نگاه زمین شناسی

جزیره هنگام در جنوب جزیره قشم واقع شده و از نظر زمین شناسی بخشی از ساختار زمین شناسی قشم محسوب می شود. سنگ های رسوبی تشکیلات اصلی جزیره هنگام را تشکیل می دهند. سواحل صخره ای و ماسه ای تپه های مرجانی و غارهای دریایی از جمله جاذبه های طبیعی این جزیره هستند. جزیره هنگام به دلیل داشتن آب های زلال و سواحل بکر زیستگاه مناسبی برای انواع آبزیان و پرندگان دریایی است. دلفین ها لاک پشت ها و پرندگان مهاجر از جمله موجوداتی هستند که در این جزیره زندگی می کنند. حفاظت از محیط زیست جزیره هنگام برای حفظ تنوع زیستی و جاذبه های طبیعی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

جزیره های خلیج فارس

خلیج فارس دارای جزیره های متعددی است که هر یک از آن ها از نظر زمین شناسی طبیعی و فرهنگی دارای ویژگی های منحصربه فردی هستند. این جزیره ها در طول تاریخ نقش مهمی در تجارت دریانوردی و امنیت منطقه ایفا کرده اند. جزیره های قشم کیش هرمز لارک ابوموسی تنب بزرگ و کوچک از جمله مهم ترین جزیره های ایرانی خلیج فارس هستند. این جزیره ها دارای جاذبه های گردشگری متعددی هستند که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می کنند. حفاظت از محیط زیست این جزیره ها برای حفظ تنوع زیستی و جاذبه های طبیعی آن ها ضروری است.

جزایر گالاپاگوس

جزایر گالاپاگوس مجموعه ای از جزایر آتشفشانی هستند که در اقیانوس آرام واقع شده اند. این جزایر به دلیل داشتن تنوع زیستی بالا و گونه های جانوری و گیاهی منحصربه فرد از شهرت جهانی برخوردار هستند. چارلز داروین زیست شناس مشهور در سفر خود به این جزایر نظریه تکامل خود را مطرح کرد. جزایر گالاپاگوس به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی برای مطالعه فرآیندهای تکاملی مورد استفاده قرار می گیرند. این جزایر تحت حفاظت یونسکو قرار دارند و به عنوان یک میراث جهانی شناخته می شوند. مطالعه و مقایسه ویژگی های زمین شناسی و زیستی جزایر گالاپاگوس با جزایر خلیج فارس می تواند به درک بهتر فرآیندهای طبیعی و تکاملی در این مناطق کمک کند.

دره مجسمه ها کجاست؟

دره مجسمه ها در بخش جنوبی جزیره قشم واقع شده و یکی از جاذبه های منحصربه فرد این منطقه است.