چرا حقابه«گاوخونی» با بازگشایی «زاینده رود» تأمین نشد؟!
روابط عمومی اصفهان – عاطفه علیان: تالاب گاوخونی، که در دشت مرکزی ایران و در استان اصفهان قرار دارد، یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های آبی کشور محسوب می‌شود. این تالاب به‌واسطه موقعیت جغرافیایی خود و اتصال به رودخانه زاینده‌رود، زیستگاه مناسبی برای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری به ویژه پرندگان مهاجر است. تالاب گاوخونی به‌عنوان عروس تالاب‌های بین‌المللی ایران، در فهرست کنوانسیون رامسر قرار دارد و اهمیت جهانی نیز دارد اما متأسفانه این تالاب دچار خشکی کامل شده است.
یکی از مهم‌ترین مباحث در رابطه با مدیریت منابع آب این تالاب، «حقابه» تالاب گاوخونی است. در شرایط عادی، تالاب باید سهم مشخصی از آب زاینده‌رود را برای حفظ اکوسیستم و تنوع زیستی خود دریافت کند. این حقابه طبق سند تعیین تکلیف حقابه‌های زاینده‌رود مشخص شده است.پ اما در رهاسازی آب زاینده‌رود در آذرماه ۱۴۰۳، به‌رغم انتظار برای تأمین ۱۰ میلیون مترمکعب آب برای تالاب گاوخونی، این مقدار آب تأمین نشد.
سند تعیین تکلیف حقابه‌ها و سهم تالاب گاوخونی
سند تعیین تکلیف حقابه‌های زاینده‌رود یکی از مهم‌ترین مستندات قانونی و مدیریتی در خصوص تخصیص آب رودخانه زاینده‌رود به کاربری‌های مختلف است. این سند که با همکاری وزارت نیرو، سازمان محیط‌زیست و دیگر نهادهای ذی‌مدخل در چند سال اخیر تهیه و به تصویب رسید، سهم آب این رودخانه را برای بخش‌های مختلف نظیر کشاورزی، شرب، و زیست‌محیطی مشخص می‌کند. طبق این سند، ۱۵.۵ درصد از آب زاینده‌رود برای تأمین نیازهای زیست‌محیطی تالاب گاوخونی در نظر گرفته شده است.
این تخصیص درصدی، به‌منظور حفظ تنوع زیستی تالاب، بهبود کیفیت آب و حمایت از گونه‌های گیاهی و جانوری آن صورت گرفته است. در شرایطی که منابع آبی محدود است، این حقابه باید به‌طور دقیق و طبق برنامه‌ریزی انجام شود تا تالاب گاوخونی به‌عنوان یک زیستگاه مهم از بحران‌های زیست‌محیطی جلوگیری کند. در واقع، تأمین این حقابه به‌ویژه در فصول مختلف سال و در شرایط خشکسالی برای بقا و سلامت اکوسیستم تالاب ضروری است.
بحران تأمین حقابه در بازگشایی آذرماه
در آذرماه امسال، زمانی که طبق برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌ها باید میزان مشخصی از آب زاینده‌رود برای تأمین نیازهای زیست‌محیطی رها می‌شد، این اتفاق به‌طور کامل محقق نشد. کارشناسان و مسئولان محیط‌زیست استان اصفهان، به‌ویژه در اداره کل حفاظت محیط‌زیست، در انتظار رهاسازی حدود ۱۰ میلیون مترمکعب آب برای تالاب گاوخونی بودند، اما بر اساس گزارش‌های موجود، این مقدار آب به‌طور کامل تأمین نشد.
عدم تأمین حقابه تالاب گاوخونی در شرایط فعلی، تهدیدی جدی برای احیاء این اکوسیستم است. این تالاب نه‌تنها زیستگاه گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی است، بلکه برای مردم منطقه نیز از نظر اقتصادی اهمیت دارد. برای حل این مشکل، نیاز به هم‌افزایی و همکاری بیشتر بین نهادهای دولتی و سازمان‌های محیط‌زیستی است
طبق گفته‌های معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، «انتظار داشتیم در رهاسازی آذرماه امسال معادل ۱۰ میلیون مترمکعب آب برای تالاب گاوخونی در نظر گرفته شود، ولی این اتفاق نیفتاد.» این عدم تأمین آب کافی، علاوه بر تأثیر منفی بر تنوع زیستی و اکوسیستم تالاب، نگرانی‌هایی را در میان فعالان محیط‌زیست و ساکنان محلی ایجاد کرده است.
علل عدم تأمین کافی حقابه
در گفت‌وگو با سعید حسن زاده، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل زیست‌محیطی، وی اظهار می‌کند: عدم تأمین حقابه تالاب گاوخونی در شرایط فعلی، تهدیدی جدی برای احیاء این اکوسیستم است. این تالاب نه‌تنها زیستگاه گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی است، بلکه برای مردم منطقه نیز از نظر اقتصادی اهمیت دارد. برای حل این مشکل، نیاز به هم‌افزایی و همکاری بیشتر بین نهادهای دولتی و سازمان‌های محیط‌زیستی است.
وی ادامه می‌دهد: اگر حقابه تالاب به‌طور مستمر تأمین نشود، بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی در این منطقه به‌شدت تشدید خواهد شد و این مسئله نیازمند توجه فوری و اقدامات مؤثر است.
این کارشناس محیط زیست معتقد است: یکی از اصلی‌ترین علل عدم تأمین حقابه تالاب گاوخونی، کاهش میزان آب ذخیره شده در سد زاینده‌رود است. در سال‌های اخیر، کشور با بحران خشکسالی و کاهش بارش‌ها مواجه بوده است که منجر به کاهش شدید حجم آب در سد زاینده‌رود شده است. در چنین شرایطی، مدیریت منابع آبی باید با دقت بیشتری انجام شود و اولویت‌های مختلف تخصیص آب، از جمله حقابه تالاب‌ها، به‌طور جدی رعایت شود.
وی افزود: در استان اصفهان، به دلیل تقاضای بالای آب برای مصارف کشاورزی، اولویت‌بندی تخصیص آب یکی از چالش‌های اصلی است. در برخی مواقع، تخصیص آب برای کشاورزی نسبت به تأمین حقابه تالاب‌ها به‌ویژه تالاب گاوخونی، در اولویت قرار می‌گیرد. این موضوع باعث می‌شود که به‌ویژه در شرایط محدودیت منابع، حقابه تالاب گاوخونی کمتر از مقدار لازم تأمین شود.
در حال حاضر تالاب گاوخونی با بحران‌های جدی در تأمین منابع آبی مواجه است. عدم تأمین حقابه این تالاب در آذرماه ۱۴۰۳، نشان‌دهنده ضعف در مدیریت منابع آبی و تخصیص ناعادلانه آب در استان اصفهان است. این وضعیت می‌تواند تهدیدات زیادی برای احیاء اکوسیستم تالاب، تنوع زیستی، و معیشت مردم محلی ایجاد کند.
حسن زاده تاکید می کند: در حال حاضر تالاب گاوخونی با بحران‌های جدی در تأمین منابع آبی مواجه است. عدم تأمین حقابه این تالاب در آذرماه ۱۴۰۳، نشان‌دهنده ضعف در مدیریت منابع آبی و تخصیص ناعادلانه آب در استان اصفهان است. این وضعیت می‌تواند تهدیدات زیادی برای احیاء اکوسیستم تالاب، تنوع زیستی، و معیشت مردم محلی ایجاد کند.
وی ادامه می دهد: برای حفظ تالاب گاوخونی و سایر تالاب‌ها، لازم است که تخصیص آب به‌ویژه در شرایط خشکسالی، به‌طور دقیق، پایدار و متناسب با نیازهای زیست‌محیطی انجام شود. همچنین، همکاری و هماهنگی میان نهادهای مختلف در تخصیص منابع آبی باید تقویت شود. نهادهای دولتی، سازمان‌های محیط‌زیستی، و مقامات محلی باید به‌طور مستمر در برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آبی هم‌افزایی داشته باشند تا تخصیص بهینه آب به تالاب‌ها به‌ویژه تالاب گاوخونی تحقق یابد.
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه تخصیص منابع آبی باید به‌طور شفاف و مطابق با نیازهای اکولوژیکی تالاب‌ها انجام شود، ادامه می دهد: در غیر این صورت، ادامه روند فعلی ممکن است به بحرانی غیرقابل جبران در اکوسیستم تالاب گاوخونی منجر شود. این بحران تنها جنبه زیست‌محیطی ندارد بلکه تبعات اقتصادی و اجتماعی آن نیز به شدت قابل توجه است، چرا که بسیاری از مردم این منطقه به کشاورزی و دامداری وابسته هستند.
در نهایت، برای احیاء این اکوسیستم ارزشمند، ضروری است که تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها به‌طور جامع و همه‌جانبه صورت گیرد. همچنین، باید در نظر داشت که بحران‌های آب در ایران تنها به تالاب‌ها محدود نمی‌شود و چالش‌هایی نظیر کاهش منابع آب زیرزمینی و تغییرات اقلیمی نیز به این معضل دامن می‌زنند. بنابراین، لازم است که ایران به‌عنوان یک کشور با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، در مدیریت منابع آب سیاست‌های پایداری را اتخاذ کرده و به حفظ تالاب‌ها و دیگر اکوسیستم‌های آبی کشور توجه ویژه‌ای داشته باشد.
46