شرایط استفاده از قانون تک ماده

قانون تک ماده فرصتی است برای دانش آموزان متوسطه اول و دوم که نتوانسته اند در برخی دروس نمره قبولی را کسب کنند تا بدون نیاز به تکرار پایه یا شرکت مجدد در امتحان، مسیر تحصیلی خود را ادامه دهند. این قانون به آن ها کمک می کند تا در یک یا چند درس که نمره سالانه آن ها کمتر از حد نصاب قبولی است، اما در بازه مشخصی قرار دارد، نمره قبولی دریافت کنند و نگرانی های مربوط به مردودی یا تأخیر در فارغ التحصیلی را کاهش دهد.

اضطراب ناشی از عدم کسب نمره قبولی در امتحانات، دغدغه ای آشنا برای بسیاری از دانش آموزان و خانواده های آن ها است. در چنین شرایطی، آگاهی از قوانین و مقررات آموزشی، به ویژه قانون تک ماده و تبصره، می تواند راهگشا باشد. این قانون به عنوان یک فرصت حیاتی، به دانش آموزان این امکان را می دهد که با رعایت شرایط خاص، بدون نیاز به شرکت مجدد در امتحانات دروس افتاده، به پایه بالاتر راه یابند یا فارغ التحصیل شوند.

قانون تک ماده چیست؟ تعریفی برای عبور از موانع تحصیلی

قانون تک ماده، راهکاری قانونی در نظام آموزشی ایران است که به دانش آموزان کمک می کند تا در صورت عدم کسب نمره قبولی در یک یا چند درس، بدون نیاز به تکرار امتحان مجدد آن درس، وضعیت قبولی خود را تضمین کنند. هدف اصلی این قانون، جلوگیری از تکرار پایه تحصیلی و تسهیل فرایند فارغ التحصیلی برای آن دسته از دانش آموزانی است که با وجود تلاش، در یک یا چند درس به حد نصاب لازم نرسیده اند.

این قانون برای دروس نظری کاربرد دارد؛ به این معنا که دانش آموز در درسی مردود شده باشد و نمره سالانه او پایین تر از حد نصاب قبولی باشد، اما در بازه ای خاص قرار گیرد. دروسی مانند دروس مهارتی، کارورزی یا شایستگی های فنی در رشته های کاردانش و فنی حرفه ای که ماهیت عملی دارند و نیازمند کسب مهارت مشخص هستند، معمولاً مشمول این قانون نمی شوند. این استثنا به دلیل اهمیت بالای این دروس در مهارت آموزی و نیاز به تسلط عملی دانش آموز بر آن ها است.

تبصره چیست و تمایز آن با قانون تک ماده

گاهی اصطلاحات «تبصره» و «تک ماده» به جای یکدیگر به کار می روند، اما در آیین نامه های آموزشی، به ویژه برای مقطع متوسطه دوم، این دو اصطلاح با وجود شباهت های عملکردی، ممکن است تفاوت های جزئی در کاربرد و پیشینه داشته باشند. در عمل برای دانش آموزان متوسطه دوم، این دو عبارت تقریباً معادل هم تلقی می شوند و هر دو به قانونی اشاره دارند که امکان قبولی در درس افتاده را بدون امتحان مجدد فراهم می کند.

پیش از این، ممکن بود تبصره بیشتر برای دروس نهایی پایه دوازدهم به کار رود، در حالی که تک ماده شامل دروس داخلی یا سایر پایه ها می شد. اما با آخرین تغییرات آیین نامه های آموزش و پرورش برای سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۵، این مرزبندی ها کمرنگ تر شده و دانش آموزان متوسطه دوم (پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم) در صورت داشتن شرایط لازم، می توانند از این امکان برای دروس خود استفاده کنند. در واقع، دانش آموز می تواند تنها یک بار از این قانون برای یک درس استفاده کند، چه آن را «تک ماده» بنامد و چه «تبصره». استفاده همزمان از هر دو برای یک درس واحد امکان پذیر نیست.

آخرین آیین نامه تک ماده و تبصره: به روزرسانی های ۱۴۰۴-۱۴۰۵

قوانین آموزشی همواره در حال بازبینی و به روزرسانی هستند تا پاسخگوی نیازهای در حال تغییر نظام آموزشی و دانش آموزان باشند. آیین نامه جدید تک ماده و تبصره برای سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۵ نیز با هدف شفاف سازی و تسهیل فرایند آموزشی، تغییراتی را به همراه داشته است. این به روزرسانی ها توسط وزارت آموزش و پرورش تصویب و ابلاغ می شوند و آگاهی از آن ها برای دانش آموزان، والدین و کادر آموزشی ضروری است.

مهم ترین تغییر در آیین نامه جدید، مربوط به تعداد و نوع دروسی است که دانش آموز می تواند برای آن ها از قانون تک ماده استفاده کند. در گذشته، محدودیت هایی نظیر سقف دو درس نهایی و دو درس غیرنهایی وجود داشت. اما در آیین نامه جدید سال ۱۴۰۴-۱۴۰۵، این محدودیت نوعی برداشته شده و دانش آموزان می توانند حداکثر در چهار درس، اعم از نهایی یا غیرنهایی یا ترکیبی از هر دو، از قانون تک ماده استفاده کنند. این تغییر انعطاف پذیری بیشتری را برای دانش آموزان فراهم می آورد تا بتوانند با دید بازتری برای ادامه تحصیل خود تصمیم بگیرند.

شرایط عمومی و اختصاصی استفاده از تک ماده در تمامی پایه ها

استفاده از قانون تک ماده برای همه دانش آموزان امکان پذیر نیست و منوط به رعایت برخی شرایط عمومی و اختصاصی است. این شرایط برای اطمینان از اینکه این فرصت تنها به دانش آموزانی داده شود که تلاش لازم را داشته اند اما در برخی دروس به مشکل خورده اند، وضع شده است. در ادامه به مهم ترین این شرایط اشاره می شود:

حداقل معدل کل مورد نیاز برای تک ماده

یکی از مهم ترین شروط برای استفاده از قانون تک ماده، کسب حداقل معدل کل ۱۰ در پایان سال تحصیلی است. این شرط نشان دهنده این است که دانش آموز در مجموع عملکرد قابل قبولی داشته و مردودی او در یک یا چند درس، به معنای ضعف کلی تحصیلی نیست، بلکه ممکن است ناشی از شرایط خاص یا عدم تمرکز کافی بر روی همان دروس باشد.

حداقل نمره دروس افتاده برای مشمولیت تک ماده

دروسی که دانش آموز در آن ها مردود شده و قصد استفاده از تک ماده را دارد، باید دارای حداقل نمره ای باشند. این نمره برای دروس افتاده (اعم از نمره سالانه، تابستانه یا غیرحضوری) باید ۷ یا بالاتر باشد. اگر نمره درس مردودی کمتر از ۷ باشد، دانش آموز نمی تواند از قانون تک ماده برای آن درس استفاده کند و باید در امتحان مجدد آن شرکت کند. این شرط اهمیت تلاش اولیه دانش آموز را نشان می دهد.

دروس مشمول و غیرمشمول تک ماده

قانون تک ماده تنها برای دروس نظری قابل اعمال است. دروس نظری شامل علومی مانند ریاضی، فیزیک، شیمی، ادبیات فارسی، عربی، معارف و … می شوند. این قانون در دروس زیر قابل اعمال نیست:

• دروس مهارتی
• دروس کارورزی
• دروس عملی
• دروس شایستگی فنی و غیرفنی در رشته های کاردانش و فنی حرفه ای که حد نصاب قبولی بالاتری (معمولاً ۱۲) دارند.

این محدودیت ها به دلیل ماهیت این دروس است که نیازمند کسب مهارت های عملی و حضور فعال در کلاس یا کارگاه هستند.

دانش آموزان تنها در دروسی می توانند از تک ماده استفاده کنند که ماهیت نظری دارند و حداقل نمره ۷ را در آن درس کسب کرده باشند و معدل کل آن ها بالای ۱۰ باشد.

تعداد دروس مجاز برای تک ماده: حداکثر چند درس را می توان تک ماده کرد؟

دانش آموزان مقطع متوسطه اول (پایه نهم) و متوسطه دوم (پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم) می توانند حداکثر در ۴ درس از قانون تک ماده استفاده کنند. این تعداد، فرصتی مناسب برای دانش آموزان فراهم می کند تا در صورت بروز مشکل در تعداد محدودی از دروس، نیازی به تکرار کل سال تحصیلی یا تحمل فشار روانی سنگین نداشته باشند.

بر اساس آیین نامه جدید سال ۱۴۰۴-۱۴۰۵، دیگر محدودیتی در خصوص تفکیک دروس نهایی و غیرنهایی برای استفاده از تک ماده وجود ندارد. این بدان معناست که دانش آموز می تواند این ۴ درس را به هر شکلی انتخاب کند؛ برای مثال، می تواند هر ۴ درس نهایی، یا هر ۴ درس غیرنهایی، یا ترکیبی از دروس نهایی و غیرنهایی را تک ماده کند. این انعطاف پذیری، دست دانش آموز را برای مدیریت وضعیت تحصیلی خود باز می گذارد.

برای روشن شدن این موضوع، سناریوهای زیر را در نظر بگیرید:

• سناریوی اول: دانش آموزی در پایه دوازدهم، در ۴ درس نهایی مردود شده است. اگر سایر شرایط (معدل بالای ۱۰ و نمره بالای ۷ در دروس افتاده) را داشته باشد، می تواند هر ۴ درس نهایی را تک ماده کند و فارغ التحصیل شود.
• سناریوی دوم: دانش آموزی در پایه دهم، در ۲ درس داخلی و در پایه یازدهم در ۲ درس داخلی دیگر مردود شده است. او می تواند با رعایت شرایط، این ۴ درس را تک ماده کند و به پایه بالاتر برود.
• سناریوی سوم: دانش آموزی در پایه دوازدهم، در ۲ درس نهایی و ۲ درس غیرنهایی مردود شده است. او نیز می تواند از این قانون برای هر ۴ درس استفاده کند.

حد نصاب قبولی برای هر درس: نمرات کلیدی

برای قبولی در هر درس، نمره مشخصی به عنوان حد نصاب در نظر گرفته شده است. آگاهی از این حد نصاب ها، به دانش آموزان کمک می کند تا از وضعیت خود مطلع شوند و در صورت نیاز، برای استفاده از قانون تک ماده یا امتحان مجدد برنامه ریزی کنند:

• دروس نظری عمومی: حد نصاب قبولی برای اکثر دروس نظری (مانند ادبیات، ریاضی، علوم و …) نمره ۱۰ است.
• دروس شایستگی های فنی و غیرفنی (رشته های فنی حرفه ای): برای این دروس که در شاخه فنی حرفه ای ارائه می شوند، حد نصاب قبولی معمولاً نمره ۱۲ است. این نمره بالاتر نشان دهنده اهمیت تخصصی این دروس در رشته های فنی است.
• رشته کاردانش: حد نصاب قبولی در بخش نظری و عملی دروس استاندارد مهارت در رشته کاردانش، بر عهده دستگاه متولی استاندارد مهارت است و ممکن است سالانه تغییراتی داشته باشد. این نهاد پس از بررسی، نظر نهایی را به مدارس و دانش آموزان ابلاغ می کند.

نحوه محاسبه نمرات دانش آموز: سالانه، تابستانه و غیرحضوری

درک نحوه محاسبه نمرات، به دانش آموزان و والدین کمک می کند تا وضعیت تحصیلی را بهتر ارزیابی کنند. نمره نهایی دانش آموز می تواند از روش های مختلفی مانند نمره سالانه، تابستانه یا غیرحضوری محاسبه شود که هر یک فرمول خاص خود را دارند:

محاسبه نمره سالانه

نمره سالانه، مهم ترین معیار قبولی دانش آموز در یک درس است و از ترکیب نمرات مستمر و نوبت اول و دوم به دست می آید. فرمول کلی محاسبه نمره سالانه به صورت زیر است:

نمره سالانه = [(نمره مستمر نوبت اول × 1) + (نمره برگه نوبت اول × 2 ) + (نمره مستمر نوبت دوم × 1) + (نمره برگه نوبت دوم × 4)] ÷ 8

مثال: فرض کنید دانش آموزی نمره مستمر نوبت اول و نوبت دوم خود را ۱۵ کسب کرده باشد. نمره برگه او در نوبت اول ۱۳ و نمره برگه نوبت دوم او ۶ باشد. با توجه به فرمول بالا، نمره سالانه این دانش آموز ۱۰ خواهد شد. در این صورت، با وجود نمره پایین برگه نوبت دوم، دانش آموز با نمره سالانه ۱۰ در درس مربوطه قبول محسوب می شود و نیازی به استفاده از تک ماده برای این درس نخواهد داشت.

محاسبه نمره تابستانه

دانش آموزانی که در امتحانات خرداد ماه موفق به کسب حد نصاب قبولی سالانه نشده اند یا غایب بوده اند، می توانند در کلاس های تابستانه مربوط به درس افتاده شرکت کنند. نمره تابستانه به روش زیر محاسبه می شود:

نمره تابستانه = [(نمره ارزشیابی پایانی × 3 ) + (نمره مستمر × 1)] ÷ 4

دانش آموزانی که با این فرمول، نمره تابستانه حداقل ۱۰ را کسب کنند، در درس مربوطه قبول خواهند شد.

محاسبه نمره غیرحضوری

برای دانش آموزانی که به صورت غیرحضوری در تابستان یا در طول سال تحصیلی واحد درسی را اتخاذ می کنند، و همچنین برای نمرات ارزشیابی استاندارد مهارت در شاخه کاردانش، معمولاً نمره مستمر وجود ندارد. در این موارد، نمره قبولی برابر با نمره امتحان پایانی در نظر گرفته می شود.

امکان امتحان مجدد: انتخابی غیر از تک ماده

قانون تک ماده فرصتی ارزشمند است، اما این به معنای اجبار به استفاده از آن نیست. دانش آموزان حق انتخاب دارند که به جای استفاده از تک ماده، تصمیم بگیرند در امتحان مجدد درس مردودی شرکت کنند. این انتخاب به خصوص برای دانش آموزانی که قصد بهبود معدل خود را دارند یا احساس می کنند با کمی تلاش بیشتر می توانند نمره بهتری کسب کنند، اهمیت دارد.

برای درخواست شرکت در امتحانات مجدد (معمولاً در شهریور یا دی ماه)، دانش آموز باید درخواستی کتبی به مدرسه خود ارائه دهد. پس از شرکت در این امتحانات، دو حالت کلی پیش می آید:

1. نمره کسب شده در امتحان مجدد بالاتر از نمره قبلی باشد: در این صورت، نمره جدید (نمره شهریور یا دی ماه) جایگزین نمره قبلی خواهد شد و در کارنامه دانش آموز ثبت می شود. این امر می تواند به بهبود معدل کل دانش آموز کمک کند.
2. نمره کسب شده در امتحان مجدد پایین تر از نمره قبلی باشد: در این حالت، بالاترین نمره کسب شده (همان نمره قبلی) در کارنامه ثبت خواهد شد. نکته مهم اینجاست که حتی پس از امتحان مجدد، اگر دانش آموز باز هم موفق به کسب نمره قبولی نشود، در صورت داشتن شرایط لازم، همچنان می تواند از قانون تک ماده برای آن درس استفاده کند.

انتخاب بین تک ماده و امتحان مجدد به شرایط دانش آموز بستگی دارد. تک ماده قبولی را تضمین می کند، اما نمره پایین را در کارنامه ثبت می کند که بر معدل تأثیر منفی دارد. امتحان مجدد فرصتی برای بهبود نمره و معدل است، اما ریسک عدم قبولی مجدد و از دست دادن فرصت قبولی قطعی را به همراه دارد.

شرایط تک ماده بر اساس پایه تحصیلی (متوسطه اول و دوم)

قانون تک ماده در پایه های مختلف تحصیلی متوسطه اول و دوم، با توجه به ساختار آموزشی هر پایه، جزئیات خاص خود را دارد. درک این جزئیات برای دانش آموزان و والدین حیاتی است.

تک ماده در پایه های دهم و یازدهم (متوسطه دوم)

دانش آموزان پایه های دهم و یازدهم برای قبولی در دروس و راهیابی به پایه بالاتر، باید نمره سالانه ۱۰ و بالاتر را در هر درس کسب کنند. در صورتی که این حد نصاب حاصل نشود، قانون تک ماده می تواند به کمک آن ها بیاید. شرایط قبولی و مشمولیت تک ماده در این پایه ها به شرح زیر است:

حالت مختلف	نمره سالانه	نمره برگه امتحانی	وضعیت
۱	۱۰ و بالاتر	ملاک نمره سالانه است (هر نمره ای)	قبول
۲	بین ۷ تا ۱۰	ملاک نمره سالانه است (هر نمره ای)	مشمول استفاده از تبصره و تک ماده
۳	کمتر از ۷	ملاک نمره سالانه است (هر نمره ای)	مردود قطعی

همانطور که در جدول مشاهده می شود، اگر نمره سالانه بین ۷ تا ۱۰ باشد، دانش آموز می تواند از تک ماده استفاده کند، مشروط بر اینکه معدل کل او نیز بالای ۱۰ باشد.

تک ماده در پایه دوازدهم (متوسطه دوم – نهایی)

پایه دوازدهم به دلیل ماهیت نهایی امتحانات و تأثیر آن ها در کنکور سراسری، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این پایه، دروس به دو دسته نهایی و غیرنهایی تقسیم می شوند و شرایط قبولی برای هر یک کمی متفاوت است.

شرایط قبولی در دروس نهایی پایه دوازدهم

برای قبولی در دروس نهایی پایه دوازدهم، دانش آموز باید دو شرط اصلی را به صورت همزمان رعایت کند:

1. شرط اول: نمره سالانه او در آن درس ۱۰ و بالاتر باشد.
2. شرط دوم: نمره برگه امتحان نهایی او ۷ و بالاتر باشد (کمتر از ۷ نباشد).

با توجه به این دو شرط، وضعیت قبولی یا مشمولیت تک ماده به شرح زیر است:

حالت مختلف	نمره سالانه	نمره برگه امتحانی	وضعیت
۱	۱۰ و بالاتر	۷ و بالاتر	قبول
۲	۱۰ و بالاتر	کمتر از ۷	مشمول استفاده از تبصره و تک ماده
۳	بین ۷ تا ۱۰	هر نمره ای	مشمول استفاده از تبصره و تک ماده
۴	کمتر از ۷	کمتر از ۷	مردود قطعی

شرایط قبولی در دروس غیرنهایی پایه دوازدهم

شرایط قبولی در دروس غیرنهایی پایه دوازدهم، مشابه با پایه های دهم و یازدهم است. دانش آموز در صورتی در این دروس قبول شناخته می شود که نمره سالانه او در هر درس کمتر از حد نصاب قبولی (۱۰ برای دروس نظری و ۱۲ برای دروس مهارتی رشته های فنی حرفه ای) نباشد. اگر دانش آموزی پس از امتحانات نوبت دوم، نمره لازم را کسب نکند، می تواند با شرکت در امتحانات شهریورماه، نمره قبولی را به دست آورد.

شرایط فارغ التحصیلی با استفاده از تک ماده

دانش آموزان زمانی فارغ التحصیل شناخته می شوند که در تمامی دروس دوره دوم متوسطه رشته تحصیلی خود نمره قبولی را کسب کرده باشند و معدل کل آن ها کمتر از ۱۰ نباشد. در صورتی که آخرین نمره درس (سالانه، تابستانی یا غیرحضوری) دانش آموز از مجموع دروس دوره دوم متوسطه حداکثر در ۴ درس (اعم از نهایی یا غیرنهایی) ۷ و بیشتر باشد و معدل کل او نیز حداقل ۱۰ باشد، او به عنوان فارغ التحصیل شناخته می شود.

تک ماده در پایه نهم (متوسطه اول – امتحانات نهایی)

پایه نهم به دلیل برگزاری امتحانات نهایی و تأثیر آن در انتخاب رشته، از اهمیت بالایی برخوردار است. شرایط تک ماده برای پایه نهم نیز مشابه با متوسطه دوم است، با این تفاوت که تمرکز بر امتحانات نهایی این پایه است. دانش آموزان نهم نیز در صورت عدم کسب نمره قبولی در دروس نهایی، می توانند با رعایت شرایط معدل کل بالای ۱۰ و نمره ۷ و بالاتر در درس افتاده، حداکثر از ۴ درس خود به عنوان تک ماده استفاده کنند تا در رشته مورد نظر خود ادامه تحصیل دهند. این قانون به آن ها کمک می کند تا بدون نیاز به تکرار پایه، مسیر تحصیلی خود را ادامه دهند.

تاثیر تک ماده بر معدل و سوابق تحصیلی

در حالی که قانون تک ماده یک فرصت طلایی برای عبور از سد مردودی محسوب می شود، اما لازم است دانش آموزان و خانواده ها از تبعات آن بر معدل و سوابق تحصیلی آگاه باشند. دروسی که با استفاده از تک ماده یا تبصره پاس می شوند، با همان نمره پایینی که دانش آموز در ابتدا کسب کرده بود، در کارنامه ثبت می گردند. این بدان معناست که نمره قبولی جدیدی جایگزین نمی شود، بلکه صرفاً وضعیت قبولی برای درس اعمال می گردد.

ثبت نمره پایین در کارنامه، به طور مستقیم بر معدل کل دانش آموز تأثیر منفی می گذارد. از آنجایی که معدل کل در کنکور سراسری (با توجه به اعمال سوابق تحصیلی) و همچنین در پذیرش دانشگاه های بدون کنکور نقش تعیین کننده ای دارد، کاهش معدل می تواند آینده تحصیلی و شغلی دانش آموز را تحت الشعاع قرار دهد. بنابراین، حتی با استفاده از تک ماده، نمرات پایین همچنان به عنوان بخشی از سوابق تحصیلی باقی می مانند.

اگر دانش آموزی درسی را با تک ماده پاس کند، نمره پایین آن درس در کارنامه ثبت شده و بر معدل کل دانش آموز تأثیر منفی خواهد داشت.

برای دانش آموزانی که نگران تأثیر منفی تک ماده بر معدل خود هستند و قصد دارند در آینده برای رشته ها یا دانشگاه های خاصی اقدام کنند، راهکار ترمیم معدل می تواند یک گزینه مناسب باشد. ترمیم معدل به دانش آموزان فرصت می دهد تا در امتحانات دروس خاصی که نمره پایینی در آن ها کسب کرده اند، مجدداً شرکت کرده و نمره خود را بهبود بخشند. این فرآیند می تواند به بالا بردن معدل کل و در نتیجه بهبود وضعیت در رقابت های ورودی دانشگاهی کمک کند.

نکات پایانی: فرصتی برای آینده تحصیلی

قانون تک ماده فرصتی حیاتی در نظام آموزشی ایران است که به دانش آموزان امکان می دهد تا در صورت مواجهه با چالش های تحصیلی و عدم کسب نمره قبولی در تعداد محدودی از دروس، بدون نیاز به تکرار پایه یا تأخیر در فارغ التحصیلی، مسیر خود را ادامه دهند. این قانون نه یک میان بر برای فرار از مطالعه، بلکه یک فرصت برای مدیریت شرایط دشوار و حفظ پیوستگی تحصیلی است.

برای استفاده صحیح از این فرصت، توجه به نکات زیر ضروری است:

• دانش آموز باید حداقل معدل ۱۰ را در پایان سال تحصیلی کسب کرده باشد.
• نمره آخرین آزمون (سالانه، تابستانه یا غیرحضوری) در درس مردودی باید حداقل ۷ باشد.
• قانون تک ماده تنها برای دروس نظری قابل اعمال است و شامل دروس مهارتی، عملی و کارورزی نمی شود.
• دانش آموز می تواند حداکثر در ۴ درس (اعم از نهایی یا غیرنهایی) از این قانون استفاده کند.
• استفاده از تک ماده، هرچند به قبولی منجر می شود، اما نمره پایین درس را در کارنامه ثبت کرده و بر معدل کل تأثیر منفی خواهد داشت.
• همواره امکان انتخاب امتحان مجدد به جای تک ماده وجود دارد و در صورت کسب نمره بالاتر، آن نمره جایگزین می شود.

در نهایت، حفظ آرامش و تصمیم گیری آگاهانه با مشورت مشاوران تحصیلی و مسئولین مدرسه، بهترین راه برای عبور از این دوران حساس است. تک ماده ابزاری است برای حمایت از دانش آموزان، نه جایگزینی برای تلاش مستمر و یادگیری عمیق. بهره برداری هوشمندانه از این قانون می تواند به دانش آموز کمک کند تا با اطمینان بیشتری به آینده تحصیلی خود بنگرد.