جرم تهدید در فضای مجازی

تهدید در فضای مجازی به معنای ترساندن افراد از طریق ابزارهای دیجیتال، مانند پیام های متنی، صوتی یا تصویری، نسبت به وقوع امری نامشروع علیه جان، مال، شرف یا آبروی خود یا بستگانشان است. این جرم در نظام حقوقی ایران، قابل پیگیری بوده و مرتکب را با مجازات های قانونی همچون حبس و شلاق روبرو خواهد کرد.

در دنیای امروز که ارتباطات مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و فضای مجازی به بخش جدایی ناپذیری از زندگی روزمره انسان تبدیل شده است، هر روز شاهد جنبه های مختلفی از تعاملات انسانی در این بستر هستیم. اما در کنار تمام فرصت ها و مزایایی که این فضا ارائه می دهد، متأسفانه شاهد بروز انواع مختلفی از جرایم نیز هستیم که یکی از پررنگ ترین و آسیب زننده ترین آن ها، جرم تهدید در فضای مجازی است. این جرم نه تنها امنیت روانی و آرامش فردی را سلب می کند، بلکه می تواند پیامدهای اجتماعی و حتی مالی سنگینی برای قربانیان به دنبال داشته باشد. شناخت ابعاد مختلف این جرم، از تعریف قانونی و ارکان تشکیل دهنده آن گرفته تا مجازات های پیش بینی شده و مراحل عملی برای شکایت و اثبات، برای هر کاربری در این فضای پرچالش ضروری است.

این مقاله با هدف روشن ساختن مسیر برای کسانی که با این پدیده نامطلوب روبرو شده اند یا صرفاً می خواهند از حقوق خود آگاه باشند، نگارش شده است. در ادامه به بررسی دقیق این جرم، مبانی قانونی آن، مجازات های مربوطه، چگونگی ثبت شکایت و پیگیری قضایی، و همچنین چالش های اثبات در دنیای دیجیتال خواهیم پرداخت. درک این موارد می تواند به قربانیان کمک کند تا با آگاهی و اطمینان بیشتری برای احقاق حق خود اقدام کنند و سایر افراد نیز از دام های احتمالی پیشگیری نمایند.

جرم تهدید در فضای مجازی چیست؟ (تعریف و ارکان حقوقی)

تهدید، از جمله جرایمی است که ریشه در ترساندن و ارعاب دارد و هدف آن، سلب آرامش و امنیت روانی فرد قربانی است. در بستر فضای مجازی، این مفهوم ابعاد تازه ای به خود می گیرد و می تواند به شیوه های گوناگون، از طریق پلتفرم های متنوع، افراد را هدف قرار دهد.

تعریف کلی تهدید

تهدید به معنای ترساندن دیگری از وقوع امری نامشروع، نسبت به جان، مال، شرف، آبرو یا حتی افشای اسرار خود او یا بستگانش است. این ترساندن می تواند با هدف خاصی مانند اخاذی یا وادار کردن فرد به انجام کاری، یا بدون هیچ انگیزه ی خاصی و صرفاً برای ایجاد رعب و وحشت صورت گیرد. آنچه در این میان حائز اهمیت است، ایجاد حالت ترس و نگرانی در فرد تهدیدشونده است، به گونه ای که وی احساس کند امنیت او یا عزیزانش در خطر است.

مبنای قانونی: ماده 669 قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین مرتبط

مبنای اصلی قانونی جرم تهدید در فضای مجازی در ایران، ماده 669 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) است که به صراحت به موضوع تهدید می پردازد. این ماده بیان می دارد: هرگاه کسی، دیگری را به هر نحو، تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از این که به این و اسطه، تقاضای و جه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا حبس از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.

نکته کلیدی در این ماده، عبارت به هر نحو است که دایره شمول آن را بسیار گسترده می کند و به وضوح، تهدیداتی که از طریق فضای مجازی و ابزارهای ارتباطی نوین صورت می گیرد را نیز در بر می گیرد. با توجه به «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» مصوب 1399، میزان حبس در این ماده تعدیل شده است.

علاوه بر ماده 669، مواد دیگری نیز در قانون جرایم رایانه ای (مصوب 1388) وجود دارند که می توانند در مواجهه با ابعاد خاصی از تهدیدات سایبری کاربرد داشته باشند. برای مثال، مواد 744 و 745 این قانون به ترتیب به جرایم مرتبط با تغییر، تحریف یا انتشار فیلم، صوت و تصویر دیگری که موجب هتک حیثیت شود، و همچنین انتشار یا در دسترس قرار دادن اطلاعات خصوصی و اسرار دیگران بدون رضایت آن ها، می پردازند که اغلب با جرم تهدید در فضای مجازی همپوشانی دارند.

ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید در فضای مجازی

برای تحقق هر جرمی، وجود سه رکن اساسی ضروری است که جرم تهدید در فضای مجازی نیز از این قاعده مستثنی نیست:

1. رکن قانونی: برای جرم انگاری یک عمل، باید نص صریح قانونی وجود داشته باشد که آن عمل را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده باشد. در مورد تهدید در فضای مجازی، ماده 669 قانون مجازات اسلامی و مواد مرتبط در قانون جرایم رایانه ای، رکن قانونی این جرم را تشکیل می دهند.

2. رکن مادی: این رکن به معنای انجام یک فعل یا ترک فعلی است که قانون آن را جرم می داند. در جرم تهدید در فضای مجازی، رکن مادی شامل هرگونه اقدام از طریق ابزارهای مجازی است که منجر به ترساندن و ارعاب فرد شود. این اقدامات می تواند شامل ارسال پیام های متنی، صوتی یا تصویری تهدیدآمیز، تماس های تصویری، پست های عمومی در شبکه های اجتماعی، استوری ها و موارد مشابه باشد. آنچه اهمیت دارد، قابلیت وقوع تهدید و ایجاد ترس معقول در تهدیدشونده است. این یعنی یک فرد معمولی (از دیدگاه عرفی) نیز باید از آن عمل بترسد و نه صرفاً ادعای ترس.

3. رکن معنوی: این رکن به قصد و نیت مرتکب جرم اشاره دارد. در جرم تهدید در فضای مجازی، دو نوع سوء نیت باید احراز شود:

   • سوء نیت عام: قصد انجام فعل تهدید (یعنی فرد عامداً پیام تهدید را ارسال کرده باشد).
   • سوء نیت خاص: قصد ایجاد ترس و اضطراب در قربانی (یعنی هدف فرد، ترساندن واقعی طرف مقابل بوده باشد).

تفاوت تهدید ساده (ماده 669) و تهدید با مطالبه (ماده 668)

شناخت تفاوت میان دو ماده 669 و 668 قانون مجازات اسلامی در مورد جرم تهدید، از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا مجازات های متفاوتی برای هر یک در نظر گرفته شده است.

• تهدید ساده (ماده 669): همانطور که پیشتر ذکر شد، این ماده به تهدیداتی اشاره دارد که فرد، دیگری را صرفاً بترساند، خواه این ترساندن با هدف خاصی مانند مطالبه وجه یا انجام کاری باشد یا خیر. یعنی صرفاً نفس عمل تهدید، بدون هیچ خواسته و درخواستی از سوی تهدیدکننده، مشمول این ماده می شود. برای مثال، اگر فردی صرفاً پیامکی تهدیدآمیز ارسال کند که تو را خواهم کشت و هیچ درخواستی در کنار آن مطرح نکند، مشمول ماده 669 خواهد شد.

• تهدید با مطالبه (ماده 668): این ماده به حالتی اشاره دارد که تهدید، با هدف وادار کردن فرد به انجام یک کار مشخص یا مطالبه مال و وجهی صورت می گیرد. متن ماده 668 بیان می کند: هرکس با جبر و قهر یا با اکراه و تهدید، دیگری را ملزم به دادن نوشته یا سند یا امضاء و یا مهر نماید و یا اسناد و نوشته هایی که متعلق به او یا ودیعه یا امانت نزد اوست، را از وی بگیرد، به حبس از چهل و پنج روز تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد. تفاوت اصلی این است که در ماده 668، تهدید ابزاری برای رسیدن به یک خواسته نامشروع (مانند گرفتن پول، امضا یا سند) است، در حالی که در ماده 669، ممکن است هیچ خواسته خاصی در کار نباشد و صرفاً هدف، ایجاد ترس باشد.

در واقع، ماده 668 جنبه شدیدتری از تهدید را پوشش می دهد که در آن، آزادی اراده فرد سلب شده و وادار به انجام کاری برخلاف میلش می شود. مجازات ماده 668 نیز معمولاً سنگین تر از ماده 669 است، زیرا در آن علاوه بر عنصر تهدید، عنصر «مطالبه» نیز وجود دارد.

بسترها و ابزارهای ارتکاب جرم تهدید در فضای مجازی

با گسترش روزافزون فناوری و تنوع ابزارهای ارتباطی، بستر ارتکاب جرم تهدید در فضای مجازی نیز بسیار وسیع شده است. این به معنای آن است که یک تهدید می تواند از هر کانال دیجیتالی که امکان ارسال پیام یا محتوا را فراهم می کند، شکل بگیرد و ماهیت ابزار، تأثیری در جرم بودن عمل ندارد.

امروزه، تهدیدکنندگان می توانند از پلتفرم ها و ابزارهای مختلفی برای ارعاب و ترساندن افراد استفاده کنند. این تنوع، ردیابی و مقابله با این جرم را در نگاه اول پیچیده می کند، اما با ابزارهای قانونی و تخصصی پلیس فتا، اغلب می توان مرتکبین را شناسایی و به دست عدالت سپرد.

برخی از رایج ترین پلتفرم ها و ابزارهای مورد استفاده برای جرم تهدید در فضای مجازی عبارتند از:

• شبکه های اجتماعی: پلتفرم هایی مانند اینستاگرام، تلگرام، واتس اپ، فیسبوک، روبیکا، ایکس (توییتر سابق) و سایر شبکه های اجتماعی، به دلیل دسترسی آسان و امکان ارسال انواع پیام (متنی، صوتی، تصویری) و محتوای مختلف، بسترهای شایعی برای ارتکاب تهدید در فضای مجازی هستند. پیام های خصوصی، دایرکت ها، کامنت های تهدیدآمیز زیر پست ها یا حتی استوری هایی که به صورت عمومی یا خصوصی به اشتراک گذاشته می شوند، می توانند حاوی تهدید باشند.

• پیامک و ایمیل: با وجود پیشرفت شبکه های اجتماعی، پیامک های تلفنی و ایمیل ها همچنان ابزارهای مهمی برای تهدید محسوب می شوند. ارسال پیامک های ناشناس یا ایمیل های تهدیدآمیز که حاوی محتوای رعب آور هستند، از جمله این موارد است. ردیابی این ابزارها نیز با همکاری اپراتورهای مخابراتی و سرویس دهندگان ایمیل، امکان پذیر است.

• بازی های آنلاین و انجمن های گفت وگو: در محیط های بازی های آنلاین چندنفره و انجمن های گفت وگوی اینترنتی، جایی که افراد با نام های مستعار یا آیدی های ناشناس فعالیت می کنند، گاهی اوقات تهدیدات جدی صورت می گیرد. این تهدیدات می تواند در چت های درون بازی یا پیام های خصوصی انجمن ها باشد. شناسایی مرتکب در این بسترها ممکن است کمی پیچیده تر باشد، اما غیرممکن نیست.

• تماس های صوتی و تصویری آنلاین: سرویس های تماس صوتی و تصویری مانند اسکایپ، واتس اپ کال، تماس های تصویری اینستاگرام یا سایر پلتفرم ها، نیز می توانند برای تهدید در فضای مجازی مورد استفاده قرار گیرند. حتی ضبط مکالمات تهدیدآمیز در این پلتفرم ها می تواند به عنوان مدرک برای اثبات جرم به کار رود.

مهم ترین نکته این است که قانون گذار، ماهیت یا نوع ابزاری که برای ارتکاب تهدید استفاده می شود را ملاک جرم بودن عمل قرار نمی دهد، بلکه خود فعل تهدید و ارکان تشکیل دهنده آن است که مورد بررسی قرار می گیرد. بنابراین، چه تهدید از طریق یک پیام ساده باشد و چه از طریق انتشار یک محتوای پیچیده، در صورت احراز شرایط قانونی، جرم تهدید در فضای مجازی محقق شده و قابل پیگیری خواهد بود.

مجازات جرم تهدید در فضای مجازی (بر اساس آخرین اصلاحات قانونی)

مجازات جرم تهدید در فضای مجازی در ایران، با توجه به نوع و شدت تهدید و همچنین شرایط خاص هر پرونده، متفاوت است. قوانین مربوط به این جرم، به ویژه پس از اصلاحات «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» در سال 1399، دستخوش تغییراتی شده اند که آگاهی از آن ها برای هر فردی که با این پدیده روبرو می شود، ضروری است.

مجازات اصلی تهدید (ماده 669)

مطابق با ماده 669 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، که محور اصلی جرم تهدید در فضای مجازی است، اگر کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل، ضررهای نفسی، شرفی، مالی یا افشای سر کند، خواه با این تهدید، درخواست وجه یا مالی داشته باشد یا خیر، مجازات خواهد شد.

• حبس: بر اساس اصلاحات اخیر، میزان حبس برای این جرم، از 1 ماه تا 1 سال تعیین شده است.

• شلاق: علاوه بر حبس، مجازات تا 74 ضربه شلاق نیز برای این جرم پیش بینی شده است.

در این ماده، قاضی بین اعمال مجازات حبس و شلاق مخیر است؛ یعنی می تواند با توجه به اوضاع و احوال پرونده، سابقه متهم و شدت جرم، یکی از این دو مجازات یا هر دو را تعیین کند. این اختیار به قاضی امکان می دهد تا رأی متناسب با شرایط خاص هر پرونده صادر شود.

مجازات تهدید همراه با مطالبه و اخاذی (ماده 668)

همانطور که قبلاً اشاره شد، اگر تهدید صرفاً به قصد ترساندن نباشد، بلکه با هدف وادار کردن فرد به دادن نوشته، سند، امضا، مهر یا گرفتن اسناد از او صورت گیرد، مشمول ماده 668 قانون مجازات اسلامی خواهد بود.

• حبس: مجازات حبس برای این جرم، از 45 روز تا 1 سال است.

• شلاق: علاوه بر حبس، تا 74 ضربه شلاق نیز برای این نوع تهدید در نظر گرفته شده است.

در این حالت، برخلاف ماده 669، قانون گذار هر دو مجازات حبس و شلاق را در نظر گرفته است که نشان دهنده شدت بیشتر این نوع تهدید است، زیرا با اخاذی و سلب اراده فرد همراه است.

مجازات تهدید مرتبط با محتوای مستهجن/مبتذل (ماده 15 قانون جرایم رایانه ای)

در صورتی که تهدید در فضای مجازی با هدف دستیابی به محتویات مستهجن یا مبتذل صورت گیرد، مشمول ماده 15 قانون جرایم رایانه ای خواهد شد. این ماده به صورت کلی به انتشار، توزیع، معامله، تولید یا ذخیره محتویات مستهجن یا مبتذل می پردازد و می تواند در مواردی که تهدید برای وادار کردن فرد به تولید یا ارائه چنین محتوایی باشد، اعمال شود.

• حبس: مجازات حبس از نود و یک روز تا دو سال.

• جزای نقدی: مجازات جزای نقدی از پنج میلیون (5,000,000) ریال تا چهل میلیون (40,000,000) ریال. در مورد محتوای مبتذل، جزای نقدی کمتر و از دو میلیون (2,000,000) ریال تا پنج میلیون (5,000,000) ریال است.

قاضی می تواند با توجه به شرایط، به حبس، جزای نقدی یا هر دو مجازات حکم دهد.

مجازات تهدید به هتک حیثیت و افشای اسرار خصوصی (مواد 744 و 745 قانون جرایم رایانه ای)

در مواردی که تهدید در فضای مجازی با هدف هتک حیثیت یا افشای اسرار خصوصی فرد باشد، مواد 744 و 745 قانون جرایم رایانه ای نیز کاربرد پیدا می کنند. این مواد به طور خاص به جرایم مرتبط با سوءاستفاده از محتوای دیجیتال برای آسیب رساندن به آبروی افراد می پردازند:

• ماده 744 (هتک حیثیت با تغییر یا تحریف محتوا): اگر کسی با تغییر یا تحریف فیلم، صوت یا تصویر دیگری و انتشار آن، موجب هتک حیثیت او شود، مجازات حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5,000,000) ریال تا چهل میلیون (40,000,000) ریال یا هر دو را در پی خواهد داشت.

• ماده 745 (افشای اسرار خصوصی): اگر کسی صوت، تصویر، فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او و جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا هتک حیثیت او شود، مجازات حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5,000,000) ریال تا چهل میلیون (40,000,000) ریال یا هر دو را خواهد داشت.

در بسیاری از موارد، این مواد با ماده 669 همپوشانی دارند و نحوه برخورد قضایی، با توجه به جنبه های مختلف جرم و تشخیص قاضی، ممکن است متفاوت باشد. قاضی می تواند بر اساس شدت و نوع جرم، مجازات مناسب را انتخاب کند.

نکات تکمیلی در مورد مجازات ها

در رابطه با مجازات جرم تهدید در فضای مجازی، چندین نکته مهم وجود دارد که باید به آن ها توجه کرد:

• قابل گذشت بودن جرم: جرم تهدید در فضای مجازی، به طور کلی از جرایم «قابل گذشت» محسوب می شود. این بدان معناست که اگر شاکی (قربانی) رضایت دهد و شکایت خود را پس بگیرد، روند رسیدگی قضایی متوقف شده و متهم از مجازات معاف خواهد شد (یا در صورت صدور حکم، اجرای مجازات متوقف می شود). این ویژگی به قربانی این امکان را می دهد که در صورت صلح و سازش، پرونده را مختومه کند.

• تأثیر سابقه کیفری و اوضاع و احوال خاص پرونده: قاضی در تعیین مجازات، سابقه کیفری تهدیدکننده و همچنین اوضاع و احوال خاصی که منجر به ارتکاب جرم شده است را مد نظر قرار می دهد. برای مثال، اگر متهم سابقه کیفری داشته باشد یا جرم با خشونت بیشتری همراه باشد، ممکن است مجازات شدیدتری اعمال شود.

• امکان تخفیف یا تشدید مجازات: در برخی موارد، قاضی می تواند مجازات را تخفیف دهد (مانند عفو، تعلیق اجرای مجازات یا آزادی مشروط) یا در صورت وجود جهات قانونی، آن را تشدید کند. تخفیف مجازات اغلب در صورتی اعمال می شود که متهم همکاری لازم را داشته باشد یا پشیمانی خود را ابراز کند.

• اعمال ماده 134 قانون مجازات اسلامی در صورت تعدد جرم: اگر فردی مرتکب چندین جرم تهدید در فضای مجازی (یا جرایم دیگر) شود، ماده 134 قانون مجازات اسلامی در مورد او اعمال خواهد شد. این ماده به موضوع تعدد جرم می پردازد و مقرر می دارد که در صورت ارتکاب جرایم متعدد، فقط مجازات اشد (شدیدترین مجازات) اجرا می شود، مگر در موارد خاصی که قانون استثنا کرده است.

آگاهی از این جزئیات قانونی می تواند به قربانیان تهدید در فضای مجازی کمک کند تا با دید بازتری برای پیگیری حقوق خود اقدام کنند و انتظار واقع بینانه ای از روند قضایی داشته باشند.

نحوه شکایت از جرم تهدید در فضای مجازی (گام به گام و عملی)

پس از آنکه متوجه شدید قربانی جرم تهدید در فضای مجازی شده اید، اولین و مهم ترین گام، اقدام قانونی است. این مسیر شاید در ابتدا کمی پیچیده به نظر برسد، اما با رعایت اصول و طی کردن مراحل صحیح، می توانید برای احقاق حق خود اقدام کنید. در اینجا، مراحل گام به گام نحوه شکایت توضیح داده می شود:

1. جمع آوری و حفظ ادله (حیاتی ترین گام)

در جرایم فضای مجازی، ادله دیجیتال نقش کلیدی دارند. بدون مدارک مستند، اثبات جرم بسیار دشوار خواهد بود. بنابراین، هرچه سریع تر و دقیق تر، مستندات مربوط به تهدید را جمع آوری و حفظ کنید:

• تهیه اسکرین شات های کامل و واضح: از تمام پیام ها، چت ها، پست ها یا هر محتوای تهدیدآمیز دیگر اسکرین شات بگیرید. اطمینان حاصل کنید که در اسکرین شات، تاریخ و زمان دریافت پیام، نام کاربری یا شماره تلفن فرستنده به وضوح قابل مشاهده باشد.

• فیلمبرداری از صفحه نمایش: در مواردی که پیام ها یا محتواها ممکن است پاک شوند (مانند استوری های شبکه های اجتماعی)، یا برای اثبات پویا بودن تهدید، از صفحه نمایش گوشی یا کامپیوتر خود در حین نمایش محتوای تهدیدآمیز فیلم بگیرید.

• ذخیره فایل های صوتی و تصویری تهدیدآمیز: اگر تهدید به صورت فایل صوتی یا تصویری ارسال شده است، حتماً آن ها را در مکانی امن ذخیره کنید. در صورت نیاز، رونویسی متن پیام های صوتی نیز می تواند مفید باشد.

• تهیه پرینت از ایمیل ها یا صفحات وب: اگر تهدید از طریق ایمیل یا وب سایت خاصی صورت گرفته، علاوه بر اسکرین شات، پرینت کامل از محتوا را نیز تهیه کنید.

• شناسایی و ثبت اطلاعات تهدیدکننده: هرگونه اطلاعاتی که از تهدیدکننده دارید، مانند نام کاربری، آیدی، شماره تلفن، پروفایل، نام واقعی (اگر می دانید) و حتی تصویری از پروفایل او را ثبت و نگهداری کنید.

• شهادت شهود: در صورت وجود شاهدانی که از تهدیدات آگاهی دارند، اطلاعات تماس آن ها را ثبت کنید. هرچند در فضای مجازی، شهادت کمتر نقش مستقیم دارد، اما می تواند به تقویت پرونده کمک کند.

2. ثبت نام در سامانه ثنا

برای شروع هرگونه فرآیند قضایی در ایران، از جمله شکایت از جرم تهدید در فضای مجازی، داشتن حساب کاربری در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) الزامی است. تمام ابلاغیه های قضایی به صورت الکترونیکی از طریق این سامانه ارسال می شود. برای ثبت نام می توانید به یکی از دو روش زیر اقدام کنید:

• مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: با در دست داشتن کارت ملی و مدارک شناسایی، می توانید در این دفاتر ثبت نام و احراز هویت کنید.

• ثبت نام اینترنتی و احراز هویت آنلاین: از طریق وب سایت sana.adliran.ir اقدام به ثبت نام اولیه کرده و سپس از طریق اپلیکیشن ها یا وب سایت های ارائه دهنده خدمات احراز هویت آنلاین، مراحل احراز هویت را تکمیل کنید.

3. تنظیم شکواییه

شکواییه، قلب شکایت شماست و باید با دقت و وضوح کافی تنظیم شود. در این سند، شما باید جزئیات جرم تهدید در فضای مجازی را برای مراجع قضایی شرح دهید:

• محتویات ضروری شکواییه:

  • مشخصات کامل شاکی (نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس، شماره تماس).
  • مشخصات کامل مشتکی عنه (متهم)، در صورتی که او را می شناسید. اگر ناشناس است، ذکر کنید فرد یا افراد ناشناس.
  • موضوع شکایت (به عنوان مثال: تهدید در فضای مجازی و اخاذی از طریق شبکه اجتماعی اینستاگرام).
  • شرح واقعه به صورت دقیق و زمانی، با ذکر جزئیات کامل و چگونگی وقوع تهدید.
  • دلایل و منضمات (فهرست ادله جمع آوری شده شامل اسکرین شات ها، فایل های صوتی/تصویری، پرینت ها و…).

• نحوه ضمیمه کردن ادله: فایل های دیجیتال و پرینت ها باید به شکواییه ضمیمه شوند. در دفاتر خدمات قضایی، ادله دیجیتال به همراه شکواییه در سیستم بارگذاری می شوند.

• مشاوره با وکیل متخصص: اکیداً توصیه می شود برای تنظیم شکواییه، به ویژه در موارد پیچیده، با یک وکیل متخصص در جرایم سایبری یا حقوق کیفری مشورت کنید. وکیل می تواند با تجربه و دانش خود، شکواییه ای دقیق و مؤثر تنظیم کند که شانس موفقیت پرونده شما را افزایش دهد.

4. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از آماده سازی شکواییه و جمع آوری ادله، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. در این دفاتر:

• شکواییه شما در سیستم قضایی ثبت می شود.

• ادله دیجیتال و مدارک شما به پرونده ضمیمه و بارگذاری می شوند.

• هزینه های دادرسی و سایر هزینه های مربوطه پرداخت می شود.

• شما یک رسید حاوی شماره پرونده و کد رهگیری دریافت خواهید کرد که برای پیگیری های بعدی حیاتی است.

5. ارسال پرونده به دادسرا

پس از ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده به صورت الکترونیکی به دادسرای صالح ارسال می شود. در تهران، این پرونده ها اغلب به دادسرای جرایم رایانه ای ارجاع داده می شوند، و در سایر شهرستان ها ممکن است به دادسراهای عمومی ارجاع شوند. از این مرحله به بعد، رسیدگی قضایی آغاز خواهد شد.

مراحل رسیدگی قضایی به جرم تهدید در فضای مجازی

پس از ثبت شکواییه و ارسال آن به دادسرا، پرونده جرم تهدید در فضای مجازی وارد مراحل رسیدگی قضایی می شود. این مراحل شامل تحقیقات مقدماتی در دادسرا، رسیدگی در دادگاه و در نهایت اجرای حکم است. هر مرحله از پیچیدگی ها و رویه های خاص خود برخوردار است.

الف) در مرحله دادسرا (تحقیقات مقدماتی)

دادسرا مسئولیت تحقیقات مقدماتی را بر عهده دارد تا مشخص کند آیا جرم واقع شده است و آیا متهم مشخصی وجود دارد. این مرحله برای جمع آوری شواهد و مدارک کافی برای اثبات جرم تهدید در فضای مجازی ضروری است.

• ارجاع پرونده به دادسرای تخصصی: پرونده شکایت، بسته به محل وقوع جرم یا اقامت متهم، به دادسرای صالح ارسال می شود. در شهرهای بزرگ مانند تهران، دادسرای جرایم رایانه ای به طور تخصصی به این گونه پرونده ها رسیدگی می کند. در سایر شهرها، ممکن است پرونده به یکی از شعب دادسرای عمومی ارجاع شود.

• ارجاع به پلیس فتا: در بسیاری از پرونده های تهدید در فضای مجازی، بازپرس دادسرا پرونده را برای تحقیقات تخصصی تر به پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) ارجاع می دهد. پلیس فتا با بهره گیری از کارشناسان و ابزارهای فنی، به ردیابی هویت تهدیدکننده (به ویژه در موارد ناشناس)، جمع آوری مستندات دیجیتال، بررسی صحت ادله ارائه شده و کشف سرنخ های جدید می پردازد. این مرحله می تواند زمان بر باشد اما نقش حیاتی در اثبات جرم دارد.

• احضار شاکی و اخذ توضیحات: پس از شروع تحقیقات، شاکی (قربانی تهدید) احضار می شود تا توضیحات تکمیلی خود را ارائه دهد و مدارک جمع آوری شده را تحویل مراجع قضایی دهد. حضور به موقع و ارائه توضیحات دقیق و مستدل در این مرحله بسیار مهم است.

• احضار متهم: در صورتی که هویت تهدیدکننده شناسایی شود و ادله کافی برای انتساب جرم به او وجود داشته باشد، متهم احضار خواهد شد. از او تحقیقات به عمل می آید و می تواند دفاعیات خود را مطرح کند. در این مرحله، امکان اخذ تأمین کیفری (مانند قرار وثیقه یا کفالت) برای متهم نیز وجود دارد تا در طول روند قضایی حضورش تضمین شود.

• قرار نهایی دادسرا: پس از اتمام تحقیقات، بازپرس دادسرا یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:

  • قرار منع تعقیب: در صورتی که جرم تهدید احراز نشود، یا ادله کافی برای انتساب جرم به متهم وجود نداشته باشد. شاکی حق دارد به این قرار اعتراض کند.

  • قرار جلب به دادرسی: در صورتی که جرم احراز شود و ادله برای انتساب آن به متهم کافی تشخیص داده شود.

• صدور کیفرخواست: اگر قرار جلب به دادرسی صادر شود، پرونده به دادستان ارجاع می گردد و دادستان با صدور کیفرخواست، رسماً خواستار محاکمه متهم در دادگاه می شود. سپس پرونده به دادگاه کیفری مربوطه ارسال می گردد.

ب) در مرحله دادگاه کیفری

پس از صدور کیفرخواست، پرونده وارد مرحله دادگاه می شود تا رأی نهایی در مورد جرم تهدید در فضای مجازی صادر گردد.

• ارجاع پرونده به دادگاه کیفری دو: پرونده جرم تهدید در فضای مجازی (ماده 669) معمولاً در صلاحیت دادگاه های کیفری دو است.

• تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ به طرفین: دادگاه وقت رسیدگی را تعیین کرده و این زمان از طریق سامانه ثنا به شاکی و متهم (و وکلای آن ها در صورت وجود) ابلاغ می شود.

• برگزاری جلسه دادگاه و صدور حکم: در جلسه دادگاه، طرفین فرصت پیدا می کنند تا دفاعیات خود را ارائه دهند. قاضی به دفاعیات متهم و وکیل او، توضیحات شاکی و وکیل او گوش فرا می دهد و با بررسی محتویات پرونده و ادله موجود، اقدام به صدور حکم می کند. حکم می تواند شامل مجازات (حبس، شلاق، جزای نقدی)، تبرئه متهم یا سایر احکام قانونی باشد.

ج) در مرحله اجرای احکام

آخرین مرحله، اجرای حکم صادر شده توسط دادگاه است.

• قطعی شدن حکم: پس از صدور حکم توسط دادگاه، طرفین می توانند به آن اعتراض کرده و درخواست تجدیدنظر دهند. پس از طی مراحل تجدیدنظر و یا انقضای مهلت اعتراض، حکم قطعی می شود.

• اجرای مجازات: حکم قطعی به واحد اجرای احکام دادسرا ارسال می شود. این واحد مسئولیت پیگیری اجرای مجازات تعیین شده (مانند اعزام متهم به زندان برای حبس، اجرای شلاق یا وصول جزای نقدی) را بر عهده دارد. شاکی می تواند از طریق سامانه ثنا یا مراجعه حضوری، روند اجرای حکم را پیگیری کند.

اثبات جرم تهدید در فضای مجازی (چالش ها و راهکارها)

اثبات جرم تهدید در فضای مجازی، با توجه به ماهیت دیجیتال این فضا، چالش های خاص خود را دارد. برخلاف جرایم سنتی که ممکن است شامل شواهد فیزیکی باشند، در اینجا باید بر ادله دیجیتال تکیه کرد. با این حال، با دانش و روش های صحیح، می توان این چالش ها را به خوبی مدیریت کرد.

اهمیت ادله دیجیتال

در پرونده های تهدید در فضای مجازی، ادله دیجیتال، حرف اول و آخر را می زنند. بدون مستندات معتبر، اثبات جرم تقریباً غیرممکن خواهد بود. پیام های متنی، صوتی، تصویری، اسکرین شات ها، فیلم های ضبط شده از صفحه نمایش و حتی لاگ های سیستمی (records) از مکالمات یا فعالیت ها، همگی می توانند به عنوان ادله پذیرفته شوند. آنچه اهمیت دارد، اعتبار و صحت این مدارک است. باید توجه داشت که ماده 12 قانون تجارت الکترونیک، اسناد و ادله اثبات دعوی به صورت داده پیام را معتبر دانسته و ارزش اثباتی آن ها را صرفاً به دلیل شکل دیجیتالشان رد نمی کند. بنابراین، جمع آوری دقیق و صحیح این ادله، گامی حیاتی است.

نقش کارشناسان پلیس فتا

همانطور که قبلاً اشاره شد، پلیس فتا نقش بی بدیلی در اثبات جرم تهدید در فضای مجازی ایفا می کند. کارشناسان این واحد متخصص در:

• احراز هویت تهدیدکننده: حتی اگر تهدیدکننده از نام مستعار یا شماره ناشناس استفاده کرده باشد، کارشناسان پلیس فتا می توانند با استفاده از ابزارهای تخصصی و ردیابی های فنی (مانند بررسی IP آدرس، اطلاعات حساب کاربری، لاگ های سیستمی اپراتورها و…) هویت او را شناسایی کنند.

• احراز صحت ادله: کارشناسان می توانند صحت اسکرین شات ها، فایل های صوتی و تصویری را بررسی کرده و از عدم دستکاری یا جعل آن ها اطمینان حاصل کنند. این مرحله برای قاضی که ممکن است اطلاعات فنی کافی نداشته باشد، بسیار مهم است.

• بازیابی اطلاعات: در برخی موارد، حتی اطلاعات حذف شده نیز توسط کارشناسان قابل بازیابی هستند که می تواند به تکمیل پازل پرونده کمک کند.

چالش های شناسایی هویت ناشناس

یکی از بزرگترین چالش ها در پرونده های تهدید در فضای مجازی، زمانی است که تهدیدکننده ناشناس است و از حساب های جعلی یا شماره های غیرقابل ردیابی استفاده می کند. در چنین مواردی:

• حفظ ادله اولیه: اولین گام، حفظ تمام اطلاعات موجود است، هرچند که ناقص باشند.

• درخواست دستور قضایی از پلتفرم ها: مراجع قضایی می توانند با صدور دستور قضایی، از پلتفرم های مختلف (مانند تلگرام، اینستاگرام، واتس اپ) درخواست اطلاعات مربوط به حساب کاربری تهدیدکننده را داشته باشند. البته این امر در مورد پلتفرم هایی که سرورهایشان در خارج از کشور قرار دارد و همکاری قضایی با ایران ندارند، ممکن است با مشکلاتی روبرو شود.

• بررسی IP آدرس: در برخی موارد، با بررسی IP آدرس هایی که از آن ها تهدید صورت گرفته است، می توان به اطلاعاتی در مورد محل و ارائه دهنده خدمات اینترنت دست یافت که به شناسایی هویت کمک می کند.

مدت زمان رسیدگی

بسیاری از قربانیان این جرم، در مورد مدت زمان رسیدگی به پرونده خود، نگرانی دارند. باید واقع بین بود که رسیدگی به پرونده های جرایم سایبری، به دلیل پیچیدگی های فنی و نیاز به تحقیقات تخصصی پلیس فتا، ممکن است زمان بر باشد. مدت زمان رسیدگی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• پیچیدگی پرونده: هرچه جرم پیچیده تر و شناسایی متهم دشوارتر باشد، زمان بیشتری لازم است.

• حجم کاری مراجع قضایی و پلیس فتا: حجم پرونده های در حال رسیدگی نیز بر سرعت کار تأثیر می گذارد.

• همکاری شاکی: ارائه به موقع و کامل مدارک و حضور در جلسات، می تواند به تسریع روند کمک کند.

بنابراین، انتظار می رود که یک پرونده تهدید در فضای مجازی، از چند ماه تا حتی بیش از یک سال به طول بیانجامد. صبر و پیگیری مستمر در این مسیر ضروری است.

امکان جعل و تزویر در ادله دیجیتال

یکی دیگر از چالش ها، امکان جعل و دستکاری در ادله دیجیتال است. تصاویر، ویدئوها و پیام های صوتی می توانند به راحتی توسط افراد سودجو دستکاری شوند. به همین دلیل، نقش کارشناسان پلیس فتا در احراز صحت و اصالت مدارک، حیاتی است. دادگاه به سادگی به هر مدرک دیجیتالی اعتماد نمی کند و نیاز به تأیید کارشناسی دارد. این امر، ضرورت جمع آوری صحیح و نگهداری اصولی ادله را دوچندان می کند تا از هرگونه اتهام جعل یا دستکاری جلوگیری شود.

در نهایت، با وجود چالش ها، باید بدانید که نظام حقوقی ایران، ابزارها و مکانیزم های لازم برای پیگیری جرم تهدید در فضای مجازی و حمایت از قربانیان را فراهم کرده است. اما موفقیت در این مسیر، نیازمند آگاهی، صبر و اقدام هوشمندانه است.

نمونه شکواییه جرم تهدید در فضای مجازی (با راهنمای تکمیل)

همانطور که در مراحل شکایت اشاره شد، تنظیم یک شکواییه دقیق و جامع، گام بسیار مهمی در روند رسیدگی به جرم تهدید در فضای مجازی است. در این بخش، یک نمونه کلی از شکواییه برای این جرم ارائه می شود که می توانید با توجه به شرایط خاص پرونده خود، آن را تکمیل و شخصی سازی کنید.

این نمونه به شما کمک می کند تا با ساختار یک شکواییه قضایی آشنا شوید و بدانید چه اطلاعاتی باید در آن گنجانده شود. اما اکیداً توصیه می شود که برای تنظیم نهایی و تضمین دقت حقوقی، حتماً از مشاوره یک وکیل متخصص بهره مند شوید.

بسمه تعالی

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب (یا دادسرای ویژه جرایم رایانه ای در تهران)

موضوع: شکواییه با عنوان «تهدید در فضای مجازی» و درخواست رسیدگی و صدور حکم مجازات

مشخصات شاکی:
نام: [نام شما]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی شما]
نام پدر: [نام پدر شما]
شماره ملی: [کد ملی شما]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه شما]
آدرس کامل: [آدرس پستی دقیق شما به همراه کد پستی]

مشخصات مشتکی عنه (متهم):
نام: [نام متهم - در صورت اطلاع]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی متهم - در صورت اطلاع]
نام پدر: [نام پدر متهم - در صورت اطلاع]
شماره ملی: [کد ملی متهم - در صورت اطلاع]
شماره تماس: [شماره تلفن متهم - در صورت اطلاع]
آدرس کامل: [آدرس پستی متهم - در صورت اطلاع]
(در صورتی که هویت متهم نامشخص است، عبارت فرد یا افراد ناشناس قید شود و از مراجع قضایی درخواست شناسایی هویت گردد.)
آیدی/نام کاربری در فضای مجازی: [مثلاً: @threat_user در تلگرام یا Instagram.com/username در اینستاگرام - در صورت اطلاع]

شرح واقعه:
با سلام و احترام،
به استحضار آن مقام محترم می رساند، اینجانب [نام و نام خانوادگی شاکی]، از تاریخ [تاریخ شروع تهدید] لغایت [تاریخ پایان تهدید، یا تاکنون]، به صورت مستمر و مکرر توسط فردی/افرادی با مشخصات [اگر هویت متهم معلوم است: مشتکی عنه فوق الذکر و اگر ناشناس است: ناشناس]، مورد تهدید در فضای مجازی قرار گرفته ام.
این تهدیدات عمدتاً از طریق [نام پلتفرم/ابزار: مانند: شبکه اجتماعی اینستاگرام، پیام رسان تلگرام، واتس اپ، پیامک، ایمیل و...] صورت گرفته است.
محتوای تهدیدات شامل [به صورت دقیق و جزئی، نوع تهدید را شرح دهید. مثال ها: تهدید به قتل، تهدید به ضررهای جانی/حیثیتی/مالی، تهدید به آبروریزی و افشای عکس ها و فیلم های شخصی، تهدید به افشای اسرار خصوصی، تهدید با مطالبه پول/انجام کاری خاص و...] بوده است.
به عنوان مثال، در تاریخ [تاریخ یکی از موارد مهم تهدید] در ساعت [ساعت تقریبی]، پیامی با مضمون [مضمون دقیق پیام تهدیدآمیز] از طریق [نام پلتفرم] توسط [نام کاربری/شماره تلفن تهدیدکننده] برای اینجانب ارسال گردیده است.
[در این قسمت، به صورت مفصل و با رعایت ترتیب زمانی، تمامی جزئیات مربوط به نحوه، محتوا و دفعات تهدید را شرح دهید. هرچه جزئیات بیشتر و دقیق تر باشد، شکواییه مؤثرتر خواهد بود.]
این تهدیدات موجب ایجاد رعب و وحشت شدید، سلب آسایش و امنیت روانی اینجانب و خانواده ام شده است. اینجانب هیچ گونه دلیل موجهی برای این تهدیدات نمی یابم و خواستار برخورد قاطع قانونی با مرتکب/مرتکبین می باشم.

دلایل و منضمات:
1. کپی مصدق کارت ملی شاکی
2. کپی و پرینت از پیام های تهدیدآمیز در [نام پلتفرم] به همراه تاریخ و زمان ارسال (ضمیمه شماره 1)
3. اسکرین شات از پروفایل/نام کاربری تهدیدکننده در [نام پلتفرم] (ضمیمه شماره 2)
4. فایل های صوتی/تصویری تهدیدآمیز (در صورت وجود، روی CD یا حافظه جانبی) (ضمیمه شماره 3)
5. [هر مدرک دیگری که می تواند به اثبات تهدید کمک کند، مانند شهادت شهود در صورت وجود]

لذا با توجه به مراتب فوق و مستنداً به ماده 669 قانون مجازات اسلامی و مواد مرتبط در قانون جرایم رایانه ای (در صورت لزوم)، از آن مقام محترم قضایی، تقاضای صدور دستور مقتضی جهت رسیدگی، انجام تحقیقات لازم، شناسایی هویت متهم (در صورت ناشناس بودن) و در نهایت، صدور حکم مجازات برای مرتکب/مرتکبین جرم تهدید در فضای مجازی، مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
[نام و نام خانوادگی شاکی]
[تاریخ]

راهنمای تکمیل شکواییه

برای تکمیل صحیح این شکواییه و افزایش اثربخشی آن، به نکات زیر توجه کنید:

• مشخصات دقیق: تمامی بخش های مربوط به مشخصات شاکی و مشتکی عنه (در صورت اطلاع) را با دقت و کامل پر کنید. کوچکترین اشتباه می تواند روند پرونده را کند کند.

• شرح واقعه: این بخش، مهم ترین قسمت شکواییه است. تهدیدات را به صورت واضح، مختصر و مفید، اما با جزئیات کافی شرح دهید. از بیان احساسات و لحن عاطفی بیش از حد پرهیز کرده و بر روی حقایق و وقایع تمرکز کنید. زمان و مکان تقریبی (فضای مجازی) وقوع هر تهدید را مشخص کنید.

• دلایل و منضمات: حتماً تمامی ادله دیجیتال و مدارک پشتیبان را به صورت منظم و شماره گذاری شده، آماده و به شکواییه ضمیمه کنید. اطمینان حاصل کنید که هر مدرکی که در شرح واقعه به آن اشاره کرده اید، به صورت فیزیکی یا دیجیتالی ضمیمه شده باشد.

• استناد به مواد قانونی: حتی اگر به مواد قانونی دقیق اشراف ندارید، می توانید به صورت کلی به قانون مجازات اسلامی و قانون جرایم رایانه ای اشاره کنید. قاضی خود مواد قانونی مرتبط را اعمال خواهد کرد.

• مشاوره حقوقی: به هیچ عنوان از اهمیت مشاوره با یک وکیل متخصص غافل نشوید. یک وکیل می تواند شکواییه شما را به بهترین شکل ممکن تنظیم کرده و شما را در طول فرآیند قضایی راهنمایی کند.

با رعایت این نکات، شکواییه شما به یک سند حقوقی قدرتمند تبدیل خواهد شد که می تواند مسیر احقاق حق شما را هموارتر کند.

نتیجه گیری

جرم تهدید در فضای مجازی، پدیده ای رو به گسترش در عصر دیجیتال است که می تواند آسیب های جدی روحی و روانی و حتی مادی به افراد وارد کند. اما همانطور که در این مقاله بررسی شد، نظام حقوقی ایران، با تدوین قوانین مشخص و ایجاد ساختارهای قضایی تخصصی، از جمله پلیس فتا و دادسراهای ویژه جرایم رایانه ای، چارچوب لازم برای مقابله با این جرم را فراهم آورده است. آگاهی از ابعاد قانونی، مجازات ها و به ویژه مراحل عملی شکایت و اثبات، برای هر فردی که در این فضا فعالیت می کند، حیاتی است.

هیچ کس نباید در برابر تهدیدات سایبری سکوت کند. سکوت نه تنها به مرتکبین جسارت می بخشد، بلکه حقوق قربانی را نیز پایمال می سازد. قانون از شما حمایت می کند و با اقدام به موقع و مستند، می توانید متجاوزان به حریم خصوصی و امنیت روانی خود را به دست عدالت بسپارید. جمع آوری دقیق و حفظ ادله دیجیتال، تنظیم شکواییه ای مستدل و پیگیری مجدانه پرونده، گام های اساسی در این مسیر هستند. هر گامی که برای احقاق حق خود برمی دارید، نه تنها به خود، بلکه به تقویت امنیت و آرامش کلی جامعه در فضای مجازی نیز کمک می کنید.

در نهایت، پیچیدگی های حقوقی و فنی جرم تهدید در فضای مجازی، گاهی اوقات نیازمند راهنمایی های تخصصی است. در مسیر دشوار مقابله با تهدیدات سایبری، داشتن یک همراه آگاه و متخصص، تفاوت بزرگی ایجاد می کند. وکلای مجرب و مشاوران حقوقی می توانند با دانش و تجربه خود، شما را در تمامی مراحل، از جمع آوری ادله تا پیگیری های قضایی، یاری رسانند تا پرونده شما با بهترین نتیجه ممکن به سرانجام برسد و آرامش به زندگی شما بازگردد.

برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه جرم تهدید در فضای مجازی و پیگیری پرونده خود، هم اکنون با کارشناسان ما تماس بگیرید.